Su çatışmazlığı yaxın onillikdə bəşəriyyət üçün ən kəskin problemə çevriləcək. Məsələn, Böyük Britaniya hökumətinin baş elmi məsləhətçisi Con Beddington tərəfindən 2025 və 2050-ci illər üçün xarakterik vaxt proqnozu xüsusi maraq doğurur. Daha 21 ölkəni əhatə etməklə, 2025-ci ilə qədər güclü su krizi olan ölkələrin sayı 51-ə yüksələcək: Burkina Faso, Çin, Kamerun, Dominikan Respublikası, Efiopiya, Qana, Hindistan, İran, Luanda, Lesoto, Mavritaniya, Nigeriya, Pakistan, Peru, Sudan, Suriya, Tanzaniya, Toqob, Uqanda, Zimbabve. Başqa sözlə, əsrin dörddə biri sonra demək olar ki, bütün Afrika qitəsi şirin su qıtlığının məngənəsində sıxılacaq. Su qıtlığı Çin, Hindistan, Pakistan və s. kimi əhalinin sıx məskunlaşdığı ölkələri əhatə edən və Amerika qitəsinə (Peru) çatan Asiya qitəsinə də təsir edir. Növbəti mərhələ 2050-ci ildə daha 17 ölkə su qıtlığı yaşayanlar sırasına qoşulacaq: Belçika, Benin, Kot-de-Vuar, El Salvador, İraq, Yamayka, Mali, Mavritaniya, Mozambik, Niger, Şimali Koreya, Seneqal, Şri-Lanka, Tayland, Türkiyə, Böyük Britaniya. Buna görə də şirin su problemi qlobal xarakter alır və bu gün su geosiyasətindən danışmağa hər cür əsas var.
Qlobal su bazarı yenicə formalaşır. İxtisaslaşdırılmış “Global Water Intelligence” jurnalının məlumatına görə, su bazarının illik həcmini 425-700 milyard dollar arasında qiymətləndirmək olar. Və bu bazar artıq dolmağa başlayıb. BMT-nin məlumatına görə, 2025-ci ilə qədər Rusiya Skandinaviya, Cənubi Amerika və Kanada ilə birlikdə ən çox şirin su ilə təmin olunan regionlar olaraq qalacaq. Dünya şirin su çatışmazlığı problemini müxtəlif yollarla həll etməyə çalışır. Belə ki, hələ 1992-ci ildə Amerika Konqresi ictimai ehtiyaclar üçün suyun həcmini 70% azaltmaq üçün xüsusi qanun qəbul etmişdi.
Qərb mütəfəkkirlərinin hələ ötən əsrdə işlətdikləri geosiyasi strategiyalar heç də köhnəlməyib, üstəlik, onların tərkibində enerji komponentlərinin, bu gün də ön plana çıxan su ilə bağlı xeyli genişlənib. Onlar hələ də Alfred Mahanın əslində müasir geosiyasi nəzəriyyələrin əsaslandığı “Anakonda” strategiyasının eyni məşhur “halqaları”na əsaslanırlar. Müasir "anakonda" nın virtual yaşayış yerini şirin su ilə zəngin olan bölgələrə yerləşdirsək, onların demək olar ki, tamamilə üst-üstə düşdüyü ortaya çıxır. Dünyanın neft və qaz regionlarına nəzarəti ələ keçirməklə Qərb praktiki olaraq strateji şirin su ehtiyatlarına nəzarət edir. Bu gün demək kifayət qədər real görünür ki, onsuz da yaxın gələcəkdə Nikolas Spykmanın “Avrasiyada hökmranlıq edən dünyanın taleyini əlində saxlayır” adlı məşhur geosiyasi düstur dəyişikliyə uğrayacaq və belə səslənəcək: “Avrasiyanın su ehtiyatlarına nəzarət edən dünyaya da nəzarət edir".
Azərbaycan üçün həyacan təbili...
Qlobal Səslər sentyabrın 3-də bildirib ki, Azərbaycanda davam edən su qıtlığı böhranı illərlə qeyri-adekvat infrastruktur, yanlış idarəetmə və iqlim dəyişikliyinin artan təzyiqləri ilə daha da kəskinləşən kritik həddə çatıb. Hökumətin problemin həlli ilə bağlı dəfələrlə vəd etməsinə baxmayaraq, vəziyyət pisləşməkdə davam edir və bu həm kənd, həm də şəhər əhalisi üçün ağır nəticələrə səbəb olur. Yeyinti və nəzarətin olmaması su paylanması səylərini daha da çətinləşdirib, dövlət qurumları öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilmirlər. Prezident İlham Əliyevin 2019-cu ildə bəyan etdiyi “Bundan sonra içməli su və suvarma layihələri ən mühüm məsələlər kimi gündəmimizdə olacaq” desə də, böhran dərinləşməkdə davam edir. Artan şəhər əhalisi Azərbaycanın onsuz da genişlənmiş su ehtiyatlarına daha da gərginlik gətirir. Bakı Araşdırmalar Mərkəzinin son araşdırması urbanizasiyanın əhəmiyyətli dərəcədə artdığını, son iki onillikdə şəhər əhalisinin faizinin 52,2%-dən 54,5%-ə yüksəldiyini qeyd edib. Bu demoqrafik dəyişiklik daxili miqrasiya ilə birlikdə şəhərlərdə, xüsusən də su qıtlığının getdikcə tez-tez baş verdiyi Bakıda tələbatı gücləndirdi. Milli Su Komissiyası və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi də daxil olmaqla, su idarəçiliyi ilə məşğul olan bir çox digər dövlət qurumlarının mövcudluğuna baxmayaraq, koordinasiya və səmərəlilik yoxdur.
Pərviz Əliyev
visiontv.az
