Beynəlxalq alimlər qrupu idrak qabiliyyətlərinin 30 yaşından tez azalmağa başladığına dair geniş yayılmış inamı təkzib edib. Tədqiqatçılar müəyyən etdilər ki, savadlılıq və hesablama bacarıqları adətən ən azı 40 yaşa qədər yaxşılaşır, bundan sonra onlar yaylaya düşür və ya bir qədər azalmağa başlayır. Bununla belə, bu azalma qaçılmaz deyil: gündəlik həyatda və işdə tez-tez koqnitiv bacarıqlardan istifadə edən insanlar qırx yaşına qədər onları qoruyub saxlaya və hətta təkmilləşdirə bilərlər.
Redaktor.az xəbər verir ki, tədqiqat "Science Advances" jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat koqnitiv qabiliyyətlərin yaşla necə dəyişdiyini daha dəqiq başa düşmək üçün aparılıb. Əvvəllər əksər tədqiqatlar eyni zamanda müxtəlif yaşlarda olan insanların müqayisəsinə əsaslanırdı ki, bu da nəsillər arasında təhsil səviyyələrində və yaşayış şəraitlərindəki fərqlərə görə nəticələri təhrif edirdi.
“Koqnitiv bacarıqlar insanın gəlir səviyyəsinə və ölkələrin iqtisadi inkişafına böyük təsir göstərir. İnkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin qocalması bu bacarıqların yaşla azalması ilə bağlı narahatlıq doğurur. Bununla belə, əvvəlki tədqiqatların məhdudiyyətləri var idi, çünki onlar zamanla eyni qruplardakı dəyişiklikləri izləməkdənsə, fərqli yaşlardakı insanları müqayisə ediblər”, - deyə Stenford Universitetinin aparıcı tədqiqat müəllifi Eric A. Hanushek bildirib.
Tədqiqatçılar PIAAC-L (Yetkin Yetkinliklərin Beynəlxalq Qiymətləndirilməsi Proqramı) proqramının məlumatlarından istifadə ediblər. Layihə çərçivəsində tədqiqatçılar böyüklərdən ibarət böyük qrupda 3,5 il fərqlə iki dəfə savad və hesablama bacarıqlarını sınaqdan keçiriblər. Bu, müxtəlif yaş qrupları arasında dolayı müqayisələrə əsaslanmaqdansa, insanların qabiliyyətlərindəki real dəyişiklikləri izləməyə imkan verib.
Bacarıqlar, iştirakçıların gündəlik həyatlarında və işlərində oxu və riyaziyyatla bağlı tapşırıqlarla nə qədər tez-tez qarşılaşdıqlarını bildirən anketlərdən istifadə etməklə qiymətləndirilib. Suallar təlimatların, məktubların, məqalələrin, kitabların oxunması, xərclərin hesablanması, faiz və fraksiyalardan istifadə, qrafiklərin şərh edilməsini əhatə edib.
Nəticələr gözlənilməz olub: orta hesabla, savadlılıq və hesablama bacarıqları 40 yaşa qədər əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşıb. Bundan sonra, savadlılıq bacarıqları yalnız bir qədər azalıb və hesablama bacarıqları bir qədər sürətlə azalıb. Lakin bu bacarıqlardan işdə və gündəlik həyatda fəal istifadə edən insanlar qrupunda hətta 50 yaşdan sonra da heç bir geriləmə əlamətləri müşahidə olunmayıb.
"İnsan davranışı idrak bacarıqlarında yaşa bağlı dəyişikliklərə əhəmiyyətli təsir göstərir. Evdə və ya işdə müntəzəm olaraq oxuma və hesablama bacarıqlarından istifadə edənlər bilişsel yaşlanmanın qarşısını ala və ya əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlata bilər" - Hanushek bildirib.
Tədqiqatçılar həmçinin peşə və təhsil səviyyəsindən asılı olaraq fərqlər aşkar ediblər. Ali təhsilli insanlar və intellektual sahələrdə çalışanlar, onlardan fəal istifadə etmək şərti ilə, qırx yaşından sonra da bacarıqlarının davamlı olaraq təkmilləşdiyini göstəriblər. Eyni zamanda, idrak bacarıqlarından daha az istifadə edən eyni qruplardakı insanlar belə bir inkişaf göstərməyiblər.
Cins fərqləri də ortaya çıxıb, orta hesabla qadınlar yaşla, xüsusən də riyaziyyatda bacarıqlarında daha çox azalma göstəriblər. Bu fərq bacarıqdan istifadə səviyyəsi ilə tam izah olunmur və əlavə tədqiqat tələb edir.
Turan İSMAYIL
