BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri martın 12-də İranın nüvə proqramını müzakirə etmək üçün qapalı iclas keçirib. Səbəb Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) məlumatı idi ki, İran cəmi bir neçə ay ərzində silah səviyyəsinə yaxın zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarını iki dəfə azaldıb. ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası bu yaxınlarda Tehrana sərt sanksiyalar təzyiqi ilə hədələyərək nüvə proqramını məhdudlaşdırmaq üçün yeni saziş bağlamaq təklifi göndərib.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclası çərşənbə günü ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və bir sıra digər ölkələrin tələbi ilə çağırılıb. Nüvə proqramının müzakirəsinə təkan verən BAEA-nın son nəticələrinə görə, İranın 60% zənginləşdirilmiş uran ehtiyatı cəmi bir neçə ay ərzində 182-dən 275 kq-a yüksəlib. Bu, nüvə enerjisinin dinc xarakter daşıdığını açıq şəkildə bəyan edən bir dövlət üçün qeyri-adi yüksək rəqəmlərdir. Ekspertlərin fikrincə, 60% zənginləşdirilmiş nüvə materialından kütləvi qırğın silahları üçün lazım olan 90%-ə sıçrayış bir neçə həftə ərzində edilə bilər. Bundan əlavə, MAQATE müəyyən edib ki, İran nüvə obyektlərində yeni, qabaqcıl sentrifuqalar quraşdırmaqla öz imkanlarını artırıb.
İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi BMT Təhlükəsizlik Şurasında nüvə proqramı üzrə məsləhətləşmələrin çağırılması təşəbbüsünü tənqid edib. İran diplomatiyasının rəhbəri vurğulayıb: “Bəzi ölkələrin tələbi ilə qapalı iclasın keçirilməsi yeni və qəribə təcrübədir”. “Bu görüş onun keçirilməsini tələb edən dövlətlərin xoş niyyətini şübhə altına alır”. Nazirin qınaması, yəqin ki, ilk növbədə, son vaxtlara qədər İslam Respublikası ilə nüvə məsələlərində yeni əməkdaşlıq formatı barədə razılığa gəlməyə çalışan Avropa ölkələrinə ünvanlanıb. Əraqçinin sözlərinə görə, Tehran ümid edir ki, Təhlükəsizlik Şurası “əsas vəzifəsini – sülh və təhlükəsizliyin qorunmasını” yerinə yetirəcək və xarici təsirlərə boyun əyməyəcək.
Tramp bu yaxınlarda İranda qərarların verilməsinə cavabdeh olan Ayətullah Əli Xameneiyə mesaj göndərdiyini açıqlamışdı. Bu, İranın nüvə proqramının məhdudlaşdırılması ilə bağlı razılığa gəlmək təklifidir. Ağ Evin rəhbəri bir daha təkrar edib ki, Tehran “nüvə silahı əldə etməməlidir”, lakin Vaşinqton, onun təbirincə, “sövdələşməyə üstünlük verəcək”. Tramp onun parametrlərini açıqlamayıb. ABŞ prezidenti sadəcə olaraq əlavə edib: “Mən dedim: Ümid edirəm ki, siz danışıqlar aparacaqsınız, çünki bu, İran üçün daha yaxşı olacaq. Düşünürəm ki, iranlılar bu məktubu almaq istəyirlər”. Əgər Tehran dialoqdan imtina edərsə, ABŞ administrasiyası hərəkətə keçəcək, Tramp vəd edib və ehtimal ki, İranın nüvə infrastrukturuna zərbələr endirilməsi ilə bağlı ssenariyə işarə edib. Son aylar İsrail dərin və yaxşı möhkəmləndirilmiş hədəfləri məhv etmək üçün genişmiqyaslı əməliyyat keçirmək üçün ABŞ-dan fəal şəkildə icazə istəyir.
ABŞ ictimaiyyətə açıq şəkildə bildirir ki, hələlik İranı iqtisadi təzyiq vasitəsilə danışıqlara sövq edəcək. ABŞ-ın maliyyə naziri Scott Bessent keçən həftə deyib ki, Tehranın iflasa uğraması Vaşinqtonun “yenilənmiş sanksiya siyasətinin” qeyd etməli olduğu şeydir. Onun sözlərinə görə, Amerika tərəfi İslam Respublikasını iqtisadi təhlükəsizlikdən məhrum edəcək – onun neft sektorunu siləcək, beynəlxalq maliyyə sisteminə çıxışını kəsəcək, həmçinin müdafiə sənayesini lazımi imkanlardan məhrum edəcək. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, son həftələr Ağ Ev İran neftinin xarici alıcılarını onunla iş görməkdən çəkindirmək üçün İran neft tankerlərinin ələ keçirilməsi ilə bağlı ssenarilər üzərində düşünür. Agentlik bildirib ki, ABŞ belə gəmilərin, hətta Yaxın Şərqdən kənarda yerləşən əsas gəmi yollarından keçən irimiqyaslı yoxlamalara icazə verə bilər. Hesablamalara görə, bu cür hərəkətlər qısa müddətdə İran neftinin ixracını təxminən gündə 750 min barel azalda bilər. Amma bu cür sanksiyaların effektivliyi zaman keçdikcə azala bilər, mənbələr deyir.
ABŞ-ın energetika naziri Chris Wright bu yaxınlarda qeyd edib ki, Tramp sonuncu dəfə prezident olanda İran neftinin ixracı minimum səviyyəyə düşüb. Bayden sanksiyaları ləğv etmədi, lakin o, sanksiyaların tətbiqini dayandırdı, bu da İranı zənginləşdirdi. Bununla belə, Tehran indi bütün əlamətlərə görə ABŞ-la danışıqlar prosesini bərpa etmək fikrindən tamamilə imtina edib. Keçmiş prezident Cozef Baydenin dövründə dolayı məsləhətləşmələr aparılıb, lakin sonra dondurulub. “Amerikalılarınəmr verməsi və təhdid etməsi bizim üçün qəbuledilməzdir. Mən heç sizinlə danışıq aparmayacağam”, bunu bir vaxtlar Qərb ölkələri ilə sövdələşməyə hazır olan “mötədil” siyasətçi imicinə malik olan İran prezidenti Məsud Pezeşkian deyib. Bu yaxınlarda isə “Nə istəyirsən et”, deyə Vaşinqtona mesaj göndərib.
Öz növbəsində, İran parlamentinin milli təhlükəsizlik və xarici siyasət komitəsinin üzvü Fəda Hüseyn Məleki qeyd edib ki, Vaşinqtonla dialoq üçün müvafiq atmosfer yaratmaq lazımdır. "Əgər Tramp həqiqətən danışıqlara inanırsa, bu istiqamətdə ilk addım qəddar sanksiyaların tamamilə ləğvi olmalıdır və bundan sonra danışıqlar milli maraqlar nəzərə alınmaqla davam etdirilməlidir", - deputat izah edib. “Ali dini liderin qərarına əsasən, biz yalnız milli maraqlarımızın qorunduğunu bildiyimiz zaman danışıqlar masasına əyləşəcəyik”.
Bu arada Tehran nüvə dosyesi ilə bağlı alternativ formatlarda danışıqlara gedəcəyi ilə bağlı fikirlər sıəsləndirib. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, bu həftə Çində Çin, Rusiya və İranın iştirakı ilə üçtərəfli görüş keçiriləcək. Ola bilsin ki, Trampın diplomatik təşəbbüsü müzakirəyə çıxarılsın, Rusiya rəsmilərinin dediyi kimi, bu təşəbbüsdə təkcə “nüvə” deyil, həm də siyasi məsələlər var.
V.VƏLİYEV
