Bakı. Trend:
XII Qlobal Bakı Forumu sadəcə beynəlxalq sammitlər vəkonfranslar silsiləsində növbəti tədbir olmadı - o, ideyaların,strategiyaların və gələcəyə dair baxışların kəsişdiyi əslintellektual mərkəzə çevrildi. Bu forum qlobal çağırışlarınqasırğasında mayak kimi parladı və Azərbaycanın Şərqlə Qərb,Şimalla Cənub arasında dialoq platforması və körpü rolunu bir dahanümayiş etdirdi.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin forumçərçivəsində çıxışı və "Euronews" telekanalına verdiyi müsahibə bumötəbər tədbirin parlaq məqamlarından biri oldu. Dünya getdikcədaha çox geosiyasi qeyri-sabitlik burulğanına qərq olduğu birvaxtda Prezident İlham Əliyevin sözləri sağlam düşüncə vəməsuliyyətin səsi kimi səsləndi. O, təkcə mövcud çağırışlarısəsləndirmədi - həm də onların aradan qaldırılması yollarınıgöstərdi, dialoqun, kompromisin və müdrik liderliyin əhəmiyyətinivurğuladı.
Bu gün köhnə ittifaqların dağılması, yeni güc mərkəzlərinin isətoqquşmalar fonunda formalaşmasında Azərbaycan barış missiyasını vəmünaqişə tərəfləri arasında körpü rolunu uğurla yerinə yetirəbildiyini əyani şəkildə nümayiş etdirir. XII Qlobal Bakı Forumu birdaha sübut etdi ki, Azərbaycan sadəcə nüfuzlu qonaqları qəbul edənölkə deyil, eyni zamanda dünyamızın gələcəyi ilə bağlı müzakirələrəistiqamət verən, çağırışların həllində söz sahibi olan qlobaloyunçudur.
Azərbaycanın dövlət başçısının forum çərçivəsində “Euronews”telekanalına verdiyi müsahibəsindəki məqamlara nəzər salaq.
Prezident İlham Əliyev: “Bu gün hər kəs tərəfindənbölüşülən fikir odur ki, hazırda yeni qaydalarınmüəyyənləşdirilməsi prosesi baş verir. Bildiyimiz dünya nizamıartıq mövcud deyil. Hələ ki, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindənistifadə olunacaq qarşılıqlı əlaqə konfiqurasiyası heç kəsə bəllideyil. Buna dair fərqli fikirlər var. Lakin aydın olan odur ki,birincisi, hər bir ölkə özünün daxili işlərinə və daxiliimkanlarına daha çox diqqət ayırmalı, hər hansı bir yardıma vəhətta beynəlxalq hüquqa arxalanmamalıdır. Beynəlxalq hüququnselektiv tətbiqinin qurbanı olan Azərbaycanın gələcəyini daxiliresurslar hesabına qurması baxımından böyük təcrübəsivar.
İkincisi, gələcək üçün vacib məsələlərdən biri odur ki,ölkələr beynəlxalq təsisatlar çərçivəsində fəaliyyətə deyil,ikitərəfli münasibətlərə daha çox əhəmiyyət verəcəklər. Çünki bugün bəzi beynəlxalq təşkilatlar ya öz zəifliyini nümayiş etdirir vəya tamamilə iflic vəziyyətindədir. Əlbəttə, biz hələ ki, qlobaltransformasiyanın ilkin mərhələsindəyik və bir çox məsələhadisələrin gedişatından asılı olacaq.”.
... Bu gün dünyanın siyasi mənzərəsi köklü şəkildədəyişməkdədir. Bəlli ki, hazırda yeni dünya nizamının formalaşmasıprosesi gedir və bu prosesin yekun mənzərəsi hələ tam aydın deyil.Qlobal siyasətdə təsir imkanlarına malik olan ölkələr və gücmərkəzləri hələ də yeni qaydaların müəyyənləşməsi üzərində mübarizəaparırlar. Bu vəziyyət xüsusilə Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyaregionlarında özünü daha qabarıq şəkildə göstərir.
Mövcud beynəlxalq nizamın artıq fəaliyyət göstərmədiyi fikrigeniş şəkildə qəbul olunur. BMT-nin və digər beynəlxalqtəşkilatların qərarlarının selektiv tətbiqi, xüsusən də güclüdövlətlərin bu təşkilatların mexanizmlərini öz maraqları naminəistismar etməsi, qlobal düzənin böhran içində olduğunu açıq-aşkargöstərir. Məhz bu səbəbdən gələcəkdə dövlətlərin daxilipotensialına və ikitərəfli münasibətlərə daha çox güvənməsininqaçılmaz olduğu qənaəti geniş yayılıb.
Ölkəmiz bu məsələdə diqqətəlayiq nümunədir. Müstəqilliyinin ilkillərində Ermənistanın işğalına məruz qalan Azərbaycan uzun müddətbeynəlxalq hüquqa və beynəlxalq təşkilatların qərarlarınaarxalanaraq torpaqlarının sülh yolu ilə azad olunmasına ümidedirdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsi, İslam ƏməkdaşlıqTəşkilatının çoxsaylı qərarları və digər beynəlxalq sənədlərErmənistanın işğalçı siyasətini açıq şəkildə pisləsə də, buqərarlar yerinə yetirilmədi. Nəticədə Azərbaycan 2020-ci ildə özərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün 44 günlük Vətən müharibəsinəbaşlamağa məcbur oldu və bu müharibə tarixi ədalətin bərpası ilənəticələndi. Bu hadisə sübut etdi ki, beynəlxalq hüququn selektivtətbiqi şəraitində hər bir dövlətin öz gücünə və daxilipotensialına arxalanması həyati əhəmiyyət daşıyır.
Bundan əlavə, yeni qlobal nizamın formalaşmasında beynəlxalqtəşkilatların rolunun azalması və ikitərəfli münasibətlərin önplana çıxması prosesi də getdikcə daha qabarıq şəkildə müşahidəolunur. Hazırda BMT, ATƏT və digər beynəlxalq qurumlar ya tamamiləiflic vəziyyətindədir, ya da onların qəbul etdiyi qərarlar yerinəyetirilmir. Məsələn, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ukrayna müharibəsiilə bağlı fəaliyyətində ciddi qeyri-effektivlik müşahidə olunur.Eyni zamanda, ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyəti faktiki olaraq sonaçatıb və bu qurumun illərlə davam edən fəaliyyəti heç bir nəticəverməyib.
Yaşanan durumun yaratdığı yeni reallıq dövlətləri regionaləməkdaşlıq və ikitərəfli münasibətlərə üstünlük verməyə sövq edir.Azərbaycan burada da mühüm təcrübəyə malikdir. Ölkəmiz Türkiyə,Pakistan, Macarıstan və digər dövlətlərlə sıx əməkdaşlıq qurmaqlaöz xarici siyasətində yeni əməkdaşlıq platformaları yaratmağa nailolub. Xüsusilə Türkiyə ilə hərbi-strateji əməkdaşlıq, ŞuşaBəyannaməsi çərçivəsində ikitərəfli əlaqələrin güclənməsi regionaltəhlükəsizlik baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Bundan başqa, Azərbaycanın enerji siyasəti də yeni dünyadüzəninin formalaşmasında önəmli rol oynayır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan,TANAP və TAP kimi enerji layihələri Avropanın enerjitəhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm vasitələrə çevrilib. Bulayihələrdə Azərbaycanın oynadığı əsas rol ölkənin enerjisiyasətinin uğurlu strategiyasını və beynəlxalq əməkdaşlıqda lidermövqeyini təsdiqləyir.
Proqnozlara görə, qlobal siyasətdəki bu transformasiya prosesiyaxın illərdə daha da sürətlənəcək. Dünyanın əsas güc mərkəzləriolan ABŞ, Çin və Rusiya arasında geosiyasi mübarizə dərinləşəcək vəbu mübarizə nəticəsində yeni ittifaqlar və koalisiyalarformalaşacaq. Bu yeni konfiqurasiya çərçivəsində Azərbaycanıngeostrateji mövqeyi və zəngin enerji resursları ölkəmizin regionalvə beynəlxalq arenada mühüm oyunçu kimi çıxış etməsinişərtləndirəcək.
Beləliklə, Azərbaycan öz daxili resurslarına güvənməklə, çevikdiplomatik siyasət yürütməklə və ikitərəfli münasibətlərə önəmverməklə yeni dünya nizamının mühüm oyunçularından birinəçevrilməkdədir. Ölkənin balanslaşdırılmış siyasəti, iqtisadidayanıqlığı və strateji əməkdaşlıq platformalarını genişləndirməsibu prosesdə mühüm rol oynayacaq.
Prezident İlham Əliyev: "Əlbəttə, ətrafımızda baş verənböhranlardan regionumuzun qorunması vacib məsələdir. Təəssüflər ki,onilliklər ərzində Cənubi Qafqaz qarşıdurma və düşmənçilik bölgəsiolub. Hazırda nisbətən sakit dövrdəyik və biz diqqətimizi bunayönəltməliyik. Biz növbəti hərbi qarşıdurmanı istisna edəcəkəhatəli təhlükəsizlik mexanizmləri yaratmalıyıq və Sovet dövründəolduğu kimi qonşuluq şəraitində yaşamağa çalışmalıyıq.
Bəli, biz o zaman müstəqil dövlətlər deyildik,gələcəyimizi planlaşdırmaq iqtidarında deyildik və böyük mənadamərkəzi Sovet hakimiyyətindən asılı vəziyyətdə idik. Ancaq ənazından Cənubi Qafqaz respublikaları arasında fəal təmaslar varidi. Yəni, biz belə bir təcrübəyə malikik və sadəcə bununəzərimizdə saxlamalıyıq. Bu regionla əlaqədar biz geosiyasitransformasiyalar ilə bağlı geridə qalmamalı, diqqətimizi regionalproblemlər və regional fürsətlər üzərindəcəmləşdirməliyik".
Bu fikirlər Cənubi Qafqazın gələcəyi və təhlükəsizliyi ilə bağlımühüm məqamları özündə ehtiva edir. Məsələnin mahiyyəti ondanibarətdir ki, region tarixi baxımdan uzun illər qarşıdurma vədüşmənçilik mühitində mövcud olub və bu, regional inteqrasiya vəsabitlik üçün ciddi maneə yaradıb. Lakin son dövrlərdə müşahidəedilən nisbi sakitlik, yeni əməkdaşlıq mexanizmlərinin qurulmasıüçün mühüm fürsət hesab edilməlidir.
Birinci növbədə qeyd edək ki, Cənubi Qafqazda uzunmüddətlisabitliyin təmin edilməsi yalnız hərbi-siyasi balansla mümkündeyil. Əsas məqam regionda əhatəli təhlükəsizlik mexanizmlərininyaradılmasıdır. Belə mexanizmlər ilk növbədə dövlətlərarasıetimadın bərpasına, sərhəd problemlərinin həllinə və qarşılıqlıiqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsinə əsaslanmalıdır. XüsusiləAzərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında sabitlik təminolunmadan regionda davamlı sülhə nail olmaq mümkün deyil.
Bu kontekstdə keçmiş sovet dövrünə istinad etmək diqqətəlayiqməqamdır. Həqiqətən də, o dövrdə Cənubi Qafqaz respublikalarıarasında iqtisadi, mədəni və sosial əlaqələr daha sıx idi.Baxmayaraq ki, həmin dövrdə dövlətlər müstəqil qərar verməkimkanına malik deyildilər və Moskvanın nəzarəti altında idilər,yenə də xalqlar arasında birgəyaşayış və əlaqə mühiti mövcud idi.Bu təcrübənin bu gün də nəzərə alınması, xüsusilə nəqliyyat vəiqtisadi əlaqələrin yenidən bərpa edilməsi baxımından mühüməhəmiyyət kəsb edir.
Hazırkı şəraitdə Azərbaycan regionda sabitliyin qorunması vəəməkdaşlıq imkanlarının yaradılması üçün fəal rol oynayır. Xüsusilə44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın təklif etdiyisülh gündəliyi Cənubi Qafqazda davamlı sabitliyin təmin olunmasıüçün əsas platformalardan biridir. Azərbaycan regional iqtisadilayihələrə açıq şəkildə dəstək verir, nəqliyyat və enerjidəhlizlərinin açılması üçün təşəbbüslər irəli sürür. Zəngəzurdəhlizinin reallaşması bu baxımdan strateji əhəmiyyət kəsb edir vəregionun təhlükəsizliyi ilə yanaşı, iqtisadi inkişafına da mühümtöhfə verə bilər.
Eyni zamanda, Gürcüstanın balanslaşdırılmış xarici siyasətyürütməsi və Cənubi Qafqazın Avropa ilə Asiyanı birləşdirənnəqliyyat qovşağına çevrilməsində mühüm rol oynaması regionuntəhlükəsizliyinə və əməkdaşlıq imkanlarına müsbət təsirgöstərir.
Buna baxmayaraq, Ermənistanın mövqeyi bu prosesin reallaşmasındaciddi maneələr yaradır. Ermənistanın müxtəlif xarici təsirlərintəsiri altında qeyri-konstruktiv mövqe tutması və sülhdanışıqlarında qeyri-müəyyən davranış sərgiləməsi regionalsabitliyə təhlükə yaradır. Xüsusilə Fransanın Ermənistanısilahlandırması və Cənubi Qafqazda destabilizasiya yaratmaqcəhdləri bölgədəki sülh prosesinə zərbə vurur.
Belə bir şəraitdə Azərbaycan öz mövqeyini möhkəmləndirməli vəregionda strateji üstünlüyünü qorumaq üçün daxili resurslarınıgücləndirməlidir. Enerji layihələrinin genişləndirilməsi,qeyri-neft sektorunun inkişafı və beynəlxalq ticarət əlaqələrinindərinləşdirilməsi Azərbaycanın dayanıqlı iqtisadi model qurmasınaimkan verəcək.
Nəticə etibarilə, Cənubi Qafqazda sabitlik və əməkdaşlığın təminedilməsi üçün regional təhlükəsizlik mexanizmlərinin yaradılmasıvacibdir. Bu mexanizmlərin effektivliyi isə region ölkələrininortaq maraqlar əsasında əməkdaşlıq etməsindən və kənar güclərinmüdaxiləsinə qarşı birgə müqavimət göstərməsindən asılı olacaq.Azərbaycanın təşəbbüsləri və strateji baxışı bu prosesdə aparıcırol oynamağa imkan yaradır və regionun gələcək inkişafında mühümfaktora çevrilir.
Prezident İlham Əliyev:"Bizim yanaşma ondan ibarətdirki, biz qlobal nizamı olduqca düzgün qiymətləndirirdik. Millimaraqlarımız məsələsində biz heç kəsə və ya heç bir təsisataarxalanmamışıq. Olsun Rusiya-Ukrayna müharibəsi, yaxud YaxınŞərqdəki hadisələr və Afrikadakı gərginlik – hər bir ölkəanlamalıdır ki, o öz taleyinin sahibidir.
Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr bu, onlar üçün biro qədər də yaxşı olar. Çünki əgər siz həmişə kiminsə yardımına belbağlasanız, birincisi, bu sizi zəiflədəcək, ikincisi, bu yardımındaimi olacağına dair heç bir zəmanət yoxdur, üçüncüsü də sizsuverenliyinizin bir hissəsini itirmiş olursunuz. Çünki əgər sizhəmişə kimdənsə asılısınızsa və həmişə kimdənsə yardımistəyirsinizsə, onda bir gün gələcək həmin şəxs gəlib sizdənhesabat istəyəcək.
Bizim təcrübəmiz uğurlu olmuşdur və onun uğurlu olmasısübuta yetirilmişdir. Yəni biz öz resurslarımıza güvənirdik, bizsuverenliyimizi və ərazi bütövlüyümüzü özümüz bərpa etdik və indidə gələcəyimizi özümüz qururuq. Hesab edirəm ki, bu çox vacib birnəticədir və bu, təkcə nəzəriyyə deyil, bu, Azərbaycanda başverənlərdir".
Bu fikirlər Azərbaycanın xarici siyasət strategiyasının əsasınıtəşkil edən müstəqillik və özünəgüvən prinsiplərini aydın şəkildəəks etdirir. Azərbaycan rəhbərliyi illər ərzində beynəlxalqmünasibətlərdə öz milli maraqlarını qorumaq üçün xarici təsirlərədeyil, daxili potensialına və strateji müdrikliyinə arxalanmağındaha effektiv yol olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır. Bu yanaşmanınuğurlu olması isə real hadisələr və əldə edilən nailiyyətlərlətəsdiqlənmişdir.
Birincisi, Azərbaycanın milli maraqlarınıqorumaq siyasətində beynəlxalq təşkilatlara və ya xarici güclərəhəddən artıq etimad göstərməməsi mühüm amildir. Tarix sübut edibki, beynəlxalq təşkilatlar əksər hallarda ya qeyri-effektiv olub,ya da siyasi maraqların təsiri altında qərəzli mövqe sərgiləyib.1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının Azərbaycanın ərazibütövlüyünün bərpası ilə bağlı qəbul etdiyi 4 qətnamə uzun illəricra olunmadı və beynəlxalq hüquq pozulmuş vəziyyətdə qaldı. Bununnəticəsində Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması üçün2020-ci ildə hərbi əməliyyatlar keçirməyə məcbur oldu. Bu, göstərdiki, beynəlxalq hüquqa güvənmək yetərli deyil və ölkələr öz millimaraqlarını qorumaq üçün ilk növbədə öz daxili resurslarınaarxalanmalıdırlar.
İkincisi, son illər dünyada baş verən hadisələr– Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Yaxın Şərqdəki gərginlik və Afrikadaartan siyasi böhranlar sübut edir ki, qlobal nizam qeyri-müəyyənvəziyyətə düşüb və bu prosesdə yalnız güclü daxili resurslara vəmöhkəm siyasi iradəyə malik olan dövlətlər öz müstəqilliyini vəsabitliyini qoruya bilirlər. Azərbaycanın bu prosesdə qazandığıuğurlar onun xarici siyasətinin düzgün strategiyaya əsaslandığınıtəsdiqləyir.
Üçüncüsü, xarici yardıma həddən artıqgüvənməyin təhlükələri açıq-aydın görünməkdədir. Tarix göstərir ki,digər dövlətlərə və ya beynəlxalq təşkilatlara həddən artıqarxalanan ölkələr nəinki təhlükəsizliklərini təmin edə bilmir,əksinə, suverenliklərinin bir hissəsini də itirirlər. Bunun ənbariz nümunəsi Ermənistandır. Ermənistan onilliklər boyu xaricihimayəyə, xüsusilə Rusiyanın və son dövrlərdə Fransanın dəstəyinəbel bağlayaraq daxili gücünü inkişaf etdirmədi. Nəticədə, bu ölkəiqtisadi zəiflik, siyasi qeyri-sabitlik və regional təcridvəziyyətində qaldı. Azərbaycanın isə tam əksinə, özünəgüvənsiyasəti nəticəsində müstəqil xarici siyasət həyata keçirmək imkanıyarandı.
Azərbaycanın müstəqillik və öz gücünə arxalanma strategiyasıiqtisadi sahədə də özünü təsdiq edib. Ölkə enerji resurslarınınixracından əldə etdiyi gəlirləri effektiv şəkildə idarə edərəkqeyri-neft sektorunun inkişafına geniş sərmayə yatırıb. Nəticədə,Azərbaycan regionda müasir infrastrukturun qurulmasında lidermövqeyə çıxıb və Qafqazın əsas tranzit mərkəzinə çevrilib.Bakı-Tbilisi-Ceyhan, TANAP və TAP kimi layihələr Azərbaycanındaxili resurslara əsaslanan siyasətinin uğurlu nəticələridir.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanın əldə etdiyi uğurlar bir dahatəsdiqləyir ki, müstəqil xarici siyasət, öz resurslarına güvənməkvə milli maraqları üstün tutmaq bu günün dəyişkən və qeyri-sabitbeynəlxalq münasibətlər sistemində uğurun əsas şərtidir. Bu, təkcənəzəri müddəa deyil, Azərbaycanın praktiki təcrübəsi ilə sübutayetirilmiş mühüm bir həqiqətdir. Azərbaycan öz tarixində dəfələrləgöstərib ki, güclü iqtisadiyyat, çevik diplomatiya və güclü orduilə dövlət suverenliyini qorumaq və gələcəyi qurmaq mümkündür. Buyanaşma regionun digər dövlətləri üçün də nümunəvi model olabilər.
Prezident İlham Əliyev: "Bu məsələdə mən o qədər dənikbin deyiləm. Mən realist olmağa üstünlük verirəm. Növbəti aylarvə ya hətta illərdə sabitliyə nail olacağımızı düşünmürəm.Rusiya-Ukrayna müharibəsindən söhbət gedirsə, hətta müharibədayansa belə, müharibənin yenidən başlamayacağına dair heç birzəmanət yoxdur. Bir vaxtlar demək olar ki, otuz il ərzində bizdə -Azərbaycan və Ermənistan arasında atəşkəs razılaşması var idi. Burazılaşmaya 1994-cü ilin yazında nail olunmuşdur. Lakin bumüharibənin sona çatması demək deyildi. Sadəcə transformasiya başvermişdir və müharibə yalnız sülh sazişi imzalanandabitir.
Hətta indiki dövrdə, İkinci Qarabağ müharibəsininbitməsindən beş il keçməsinə baxmayaraq, bizim Ermənistanla sülhmüqaviləmiz yoxdur. Bəli, sakitlikdir, itkilər yoxdur və bu dabugünkü vəziyyətin böyük üstünlüyüdür. Lakin sülh sazişi imzalananaqədər burada sabitlik olmayacaq.
Eyni yanaşmanı dünyanın bütün digər hissələrinə - YaxınŞərqə və Afrikaya da şamil etmək olar. Əfsuslar olsun ki,münaqişələrin sayı artmaqdadır və əgər siz öz həllini tapmışmünaqişə axtarsanız, görə bilərsiniz ki, sadəcə burada, Qarabağdaolan münaqişə öz həllini tapıb. Bu, beynəlxalq hüquq, tarixi ədalətəsasında həllini tapmış yeganə münaqişədir. Bu həlli bütün dünyaqəbul edir".
Dövlət başçısının açıqlaması beynəlxalq münasibətlərinreallıqlarını və müasir geosiyasi dinamikaları dəqiq təsvir edir.Münaqişələrin həlli və uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsiməsələsində hədsiz nikbinlik əvəzinə realist yanaşmanın zəruriliyivurğulanır. Tarixi təcrübə göstərir ki, müharibələrin formal olaraqdayandırılması sülhün tam bərqərar olması anlamına gəlmir. Sülhündayanıqlı olması üçün əsas şərtlərdən biri hərtərəfli və hüquqiəsaslara söykənən sülh sazişinin imzalanmasıdır. Bu kontekstdəAzərbaycanın 30 ilə yaxın davam edən Ermənistanla münaqişətəcrübəsi, eləcə də Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlınarahatlıqlar xüsusi diqqət çəkir.
1994-cü ildə Azərbaycan və Ermənistan arasında atəşkəsrazılaşmasının əldə olunması hər iki tərəfdə müharibənin sonaçatması ilə bağlı müəyyən gözləntilər yaratmışdı. Lakin bu,reallıqda yalnız münaqişənin "dondurulmuş" mərhələyə keçməsi deməkidi. Atəşkəs dövründə Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycantorpaqlarını qeyri-qanuni şəkildə məskunlaşdırmağa, infrastrukturlayihələri həyata keçirməyə və bölgənin demoqrafik mənzərəsinidəyişdirməyə çalışırdı. Bu isə vəziyyəti daha da gərginləşdirir vəyeni qarşıdurma ehtimalını artırırdı. Nəticə etibarilə, bu"sabitlik" illərində Ermənistanın hərbi-siyasi təxribatları 2020-ciildə 44 günlük Vətən müharibəsinin baş verməsinə səbəb oldu.
Tarixi təcrübə göstərir ki, sülhün bərqərar olması yalnız kağızüzərində imzalanmış atəşkəs razılaşması ilə mümkün deyil. Əslsabitlik üçün hüquqi əsaslara söykənən, qarşılıqlı öhdəliklərindəqiq müəyyən olunduğu və beynəlxalq zəmanət mexanizmlərini ehtivaedən sülh sazişi zəruridir. Məhz bu səbəbdən Azərbaycan vəErmənistan arasında hələ də sülh müqaviləsinin imzalanmamasıregionda gərginliyin yenidən alovlanması ehtimalını gündəmdəsaxlayır.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi məsələsində də oxşar vəziyyət müşahidəedilir. Müharibənin dayandırılması yalnız hərbi əməliyyatlarınmüvəqqəti dayandırılması ilə məhdudlaşarsa, uzunmüddətli sabitliktəmin olunmayacaq. Əgər tərəflər arasında münaqişənin köklüsəbəblərini aradan qaldıran sülh sazişi əldə edilməsə, bu,müharibənin qısa müddət ərzində yenidən başlamasına gətirib çıxarabilər. Rusiya-Ukrayna qarşıdurması təkcə regional deyil, həm dəqlobal miqyasda yeni gərginlik ocaqlarının yaranmasına səbəb olabilər.
Bənzər təhlükə Yaxın Şərq və Afrika regionlarında da müşahidəolunur. Yaxın Şərqdə İsrail-Fələstin münaqişəsi, Suriya və İraqböhranı, Yəməndəki vətəndaş müharibəsi və Livanın qeyri-sabitsiyasi vəziyyəti bölgədə genişmiqyaslı münaqişələrin davam etməsinəgətirib çıxarır. Afrika qitəsində isə Mali, Sudan, Efiopiya vədigər ölkələrdə mövcud olan silahlı qarşıdurmalar daimi sülhperspektivlərini sual altına qoyur.
Bu kontekstdə Qarabağ münaqişəsinin həlli mühüm nümunə kimi önplana çıxır. Azərbaycan 2020-ci ildə beynəlxalq hüquqa və tarixiədalətə əsaslanaraq öz ərazilərini işğaldan azad etdi vəsuverenliyini bərpa etdi. Bu prosesdə Azərbaycanın öz gücünə vəmüstəqil siyasətinə arxalanması mühüm rol oynadı. Hazırda dünyanınnüfuzlu dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar Qarabağın tam şəkildəAzərbaycanın tərkib hissəsi olduğunu qəbul edir və bu, Azərbaycanınqələbəsinin həm hərbi, həm diplomatik, həm də siyasi müstəvidəuğurlu nəticəsi hesab olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu uğurun tam və daimi sülhə çevrilməsiüçün Azərbaycan və Ermənistan arasında rəsmi sülh sazişininimzalanması vacibdir. Hazırda Ermənistan tərəfinin qeyri-müəyyənmövqe tutması və müxtəlif xarici təsirlərə açıq olması bu prosesiçətinləşdirir. Bu isə regionda yenidən qeyri-sabitlik riskiniartırır.
Nəticə etibarilə, sabitliyin bərqərar olması üçün yalnız hərbiəməliyyatların dayandırılması kifayət deyil. Həm Cənubi Qafqazda,həm də digər münaqişə bölgələrində uzunmüddətli sabitlik yalnızhüquqi əsaslara söykənən, tərəflərin öhdəliklərini dəqiqləşdirən vəbeynəlxalq zəmanət mexanizmləri ilə möhkəmləndirilmiş sülhsazişinin imzalanması ilə mümkündür. Azərbaycanın Qarabağməsələsində əldə etdiyi uğur bu baxımdan mühüm presedentdir vədünya üçün nümunəvi model ola bilər.
Prezident İlham Əliyev: "Amerikanın yeniadministrasiyasının siyasəti ilə bağlı nələr baş verir və bu, birdaha bütün dünyanın Ağ Evdə qəbul olunmuş qərarlardan necə asılıolduğunu nümayiş etdirir. Beləliklə, bu, qlobal geosiyasidəyişikliyin mənbəyidir. O, yenicə başlayıb və biz bu geosiyasidəyişikliyin ilk aylarını yaşayırıq.
Buna görə də belə çoxsaylı qonaqların iştirak etdiyitoplantılar hadisələri müvafiq şəkildə qiymətləndirmək, fikirləri,narahatlıqları və ya gözləntiləri bölüşmək üçün vacibidir. Mənimçıxışıma nəzər salsanız görərsiniz ki, mən baş verənlərlə bağlı çoxnikbin əhvali-ruhiyyədəyəm. Çıxışımda dediyim kimi, biz ABŞ-ınəvvəlki administrasiyası və Azərbaycan arasında münasibətlərinpisləşməsindən məyusluq hissi keçirmişdik. Onların mövqeyi bizimmilli maraqlarımıza ədalətsiz yanaşmadan ibarət idi. Buna görə bizTramp administrasiyası dövründə ABŞ ilə münasibətlərimizin və güclütərəfdaşlığımızın yenidən qurulmasına çox nikbinbaxırıq".
ABŞ prezidenti Donald Trampın siyasəti dünya siyasətində mühümdəyişikliyə səbəb olmaqla yanaşı, beynəlxalq münasibətlərdə yenikonturların formalaşmasına gətirib çıxarır. Tarixən məlumdur ki, AğEvdə qəbul olunan qərarlar yalnız ABŞ-nin daxili siyasətinə deyil,eyni zamanda qlobal geosiyasi nizamın formalaşmasına və dünyaölkələrinin siyasətinə ciddi təsir göstərir. Bu, xüsusilə CənubiQafqaz kimi strateji regionlarda daha qabarıq şəkildə özünügöstərir.
ABŞ administrasiyalarının xarici siyasət kursunda dəyişikliklərtez-tez baş verən hadisədir. Bununla belə, hər bir yeniadministrasiyanın xarici siyasət yanaşması regional güc balansınavə müttəfiqlik münasibətlərinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Məsələn,Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-nin Azərbaycanlamünasibətlərində müəyyən gərginlik müşahidə olunurdu. Bu dövrdəVaşinqtonun bəzi addımları Azərbaycanın milli maraqlarına uyğunolmayan yanaşmalardan ibarət idi. Xüsusilə Trampadministrasiyasının Cənubi Qafqaz siyasətində balanssız mövqesərgiləməsi və Ermənistanın maraqlarını açıq və ya dolayı şəkildədəstəkləyən bəzi addımlar atması Azərbaycan ictimaiyyətindənarahatlıq doğurmuşdu.
Bu siyasətin fonunda Azərbaycanın ABŞ ilə münasibətləriniyenidən qurmağa və ikitərəfli əlaqələri inkişaf etdirməyə ehtiyacyaranmışdı. Tramp administrasiyasından sonra hakimiyyətə gələn yeniABŞ rəhbərliyi, xüsusilə Co Bayden administrasiyası, fərqli xaricisiyasət yanaşması ilə çıxış edir. Bayden administrasiyasının dahaçox demokratik dəyərlər və insan haqları məsələlərinə vurğu etməsi,eyni zamanda enerji təhlükəsizliyi və regional sabitliyə yönəlikdaha praqmatik yanaşması Azərbaycan-ABŞ münasibətlərində yeniimkanlar yaradıb.
Bəhs olunan kontekstdə Azərbaycanın enerji strategiyası vəgeostrateji mövqeyi Bayden administrasiyası üçün xüsusi əhəmiyyətkəsb edir. Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayanAzərbaycan, xüsusilə TANAP və TAP layihələri vasitəsilə Qərbinenerji təminatında əsas ölkələrdən birinə çevrilib. Bu layihələrABŞ-nin Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmaq siyasəti iləüst-üstə düşdüyü üçün Azərbaycanla əməkdaşlığın genişlənməsinəşərait yaradır.
Həmçinin, Azərbaycanın İsrail, Türkiyə və Pakistan kimidövlətlərlə strateji tərəfdaşlıq qurması da ABŞ-ın regiondamövqeyini gücləndirmək baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Baydenadministrasiyası regional sabitliyi təmin etmək üçün Azərbaycanınbu rolu ilə hesablaşmağa məcburdur.
Azərbaycanın 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsində əldəetdiyi tarixi qələbə və bu qələbə nəticəsində regionda yaranan yenigeosiyasi reallıqlar ABŞ-nin regiondakı siyasətində də korrektələrəsəbəb olub. ABŞ administrasiyası Azərbaycanın ərazi bütövlüyünütanıdığını açıq şəkildə bəyan edərək Cənubi Qafqazda dayanıqlısülhə dəstəyini ifadə edib. Bu isə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərininyeni mərhələyə keçidini təmin edən mühüm faktordur.
Azərbaycanın ABŞ ilə güclü tərəfdaşlıq münasibətlərini yenidənqurmaq niyyəti məntiqli və strateji baxımdan zəruri addım hesabolunur. Azərbaycan regionun əsas enerji tədarükçüsü vənəqliyyat-tranzit qovşağı olaraq ABŞ üçün strateji əhəmiyyət kəsbedir. Bununla yanaşı, Azərbaycanın terrorçuluğa qarşı mübarizədəgöstərdiyi fəal mövqe və sülh gündəliyinə verdiyi dəstək dəVaşinqtonla münasibətlərin güclənməsində mühüm rol oynayır.
Nəticə etibarilə ABŞ-nin yeni administrasiyasının siyasətiyalnız region üçün deyil, qlobal miqyasda mühüm geosiyasidəyişikliyə yol açır. Azərbaycanın bu prosesdə tutduğu mövqe vəapardığı xarici siyasət strategiyası regional sabitliyin təminedilməsində və Bakı-Vaşinqton münasibətlərinin yeni mərhələyəkeçməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın milli maraqlarınıqorumaq və öz suverenliyini möhkəmləndirmək üçün ABŞ iləəməkdaşlığı düzgün strateji xətt üzərində qurmaq həlledici roloynayacaq.
