Azərbaycanda bu gün qlobal dəyişikliklərin burulğanı içində özyolunu inamla tapmış bir ölkədir. Dünya enerji böhranlarının vəekoloji fəlakətlərin astanasında tarazlıq axtararkən, inkişaf etmişdövlətlər müasir dövrün çağırışlarına çarə tapmaqda çətinlikçəkərkən, Azərbaycan heyrətamiz stabillik və uzaqgörənlik nümunəsisərgiləyir.
Ölkəmiz fırtına içində öz yolunu dəqiqliklə tapan bir gəmi kimi,ağıllı strategiyanı innovativ həllərlə birləşdirərəkirəliləyir.
Bir vaxtlar Azərbaycan çoxlarının gözündə yalnız neft və qaz -region iqtisadiyyatının əsas dayağı olan "qara qızıl" ilətanınırdı.
Amma zaman dəyişir. Bu gün Azərbaycan addım-addım özünü yaşılenerji və davamlı iqtisadi inkişaf sahəsində regional liderəçevirir. Bu transformasiyanın qətiyyəti təkcə təəccübləndirmir - o,ruhlandırır.
Şərq ilə Qərbin qovuşduğu məkanda yerləşən Azərbaycan stratejiyanaşmasında Qərbin praqmatizmi ilə Şərqin müdrikliyini bir arayagətirməyi bacardı. Bərpaolunan enerji mənbələrinə sərmayələr,infrastrukturun modernləşdirilməsi və sosial islahatlar - bütünbunlar ölkəni müasir, ekoloji baxımdan məsuliyyətli və sosialyönümlü bir dövlətə çevirən genişmiqyaslı strategiyanın tərkibhissəsidir.
Cenevrədə Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən açıqlanan enerjikeçidi indeksinə əsasən, Azərbaycan 120 ölkə arasında 32-ci yerəyüksələrək İtaliya, Belçika, Çexiya və Slovakiya kimi inkişaf etmişölkələri geridə qoyub. Nailiyyət təsadüfi deyil və yalnız uğur kimidəyərləndirilə bilməz. Bu, sistemli işin, düşünülmüş strategiyanınvə təkcə öz ölkəsinin deyil, bütöv regionun gələcəyini dəyişdirməkistəyinin nəticəsidir.
Azərbaycan sübut edir ki, zəngin enerji ehtiyatlarına malik olanölkə də enerji keçidində lider ola bilər. Bu, Azərbaycanın keçmiştəcrübəsindən dərs alaraq gələcəyə - daha işıqlı, ekoloji dayanıqlıvə sabit bir dünyaya doğru cəsarətlə addımladığının bariznümunəsidir.
Ölkəmizin enerji keçidində qazandığı uğurlardan biri enerjieffektivliyi sahəsində əldə edilən yüksək göstəricilərdir. Dünyaİqtisadi Forumunun məlumatına əsasən, Azərbaycan enerjieffektivliyi göstəricisi üzrə hər 1000 dollar ÜDM-ə (alış gücüparitetinə görə) 2,62 vahid nəticə nümayiş etdirib. Müqayisə üçün,bu göstərici Norveçdə 0,7, İsveçrədə isə 1,32-dir. Bu, Azərbaycanındaha məhdud iqtisadi resurslara malik olmasına baxmayaraq, yüksəkenerji effektivliyinə nail olduğunu göstərir.
Beləliklə, Azərbaycanın enerji resurslarının düzgün idarəedilməsi, energetika infrastrukturunun modernləşdirilməsinəyatırılan irimiqyaslı sərmayələr və enerji mənbələrininşaxələndirilməsi mühüm rol oynayıb. Son illərdə Azərbaycan günəş vəkülək enerjisi də daxil olmaqla, bərpaolunan enerji mənbələrinininkişafına xüsusi önəm verib ki, bu da enerji keçidində əsasamillərdən biri olub.
Prosesdə xarici sərmayələrin cəlbi və müasir texnologiyalarıntətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edib. Azərbaycan dünyanın aparıcıenerji şirkətləri ilə bir sıra sazişlər imzalayaraq bərpaolunanenerji sahəsində iddialı layihələri həyata keçirməyə müvəffəqolub.
Azərbaycanın iqtisadi inkişafı və əhalinin rifah səviyyəsi dəölkənin uğurlu siyasətinin digər mühüm göstəriciləridir. İqtisadiinkişafın qiymətləndirilməsində Azərbaycan təkcə ÜDM göstəricisiilə kifayətlənmir, eyni zamanda, daha müasir yanaşmalara əsaslanır.Bu yanaşma məşhur iqtisadçılar Saymon Kuznets və Məhbub ül Haqınnəzəriyyələrindən qaynaqlanır.
Amerikalı iqtisadçı və Nobel mükafatı laureatı Saymon Kuznetsiqtisadi inkişafın qiymətləndirilməsi üçün adambaşına düşən ÜDMgöstəricisini təklif etmişdi. Uzun illər bu göstərici ölkənin rifahsəviyyəsini qiymətləndirməyin əsas meyarı hesab olunurdu. Ammazaman keçdikcə aydın oldu ki, ÜDM həmişə əhalinin real həyatkeyfiyyətini əks etdirmir.
Bu baxımdan pakistanlı iqtisadçı Məhbub ül Haqın 1990-cı ildətəqdim etdiyi İnsan İnkişafı İndeksi (İİİ) daha böyük əhəmiyyətqazandı. Sözügedən göstərici yalnız iqtisadi parametrləri deyil,həm də təhsil səviyyəsi, səhiyyə xidmətlərinin əlçatanlığı və ümumisosial rifahı nəzərə alır. Məhbub ül Haqın məntiqinə görə, əgərölkədə maliyyə resursları və düzgün idarəetmə varsa, həmin ölkəninəhalisi sağlam, savadlı və sosial baxımdan aktiv olmalıdır.
Azərbaycan İnsan İnkişafı İndeksi üzrə əhəmiyyətli irəliləyişəldə edib. Səhiyyə sisteminə yatırılan sərmayələr, təhsil sahəsindəislahatlar və sosial proqramlar bu sahədə göstəricilərinyaxşılaşmasına ciddi töhfə verib. Bütün bu uğurlar Azərbaycanıngələcəyə yönəlik siyasətinin əsas sütunlarından biridir. İnklüzivİnkişaf İndeksi Azərbaycanın uğurlu sosial-iqtisadi siyasətini əksetdirən mühüm göstəricilərdən biridir. Bu indeks ilk dəfə 2018-ciildə Davosda Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən təqdim olunaraqölkələrin sosial-iqtisadi dayanıqlılığını 12 parametr üzrəqiymətləndirmişdir. Buraya gəlir səviyyəsi, təhsil və səhiyyəxidmətlərinə çıxış, ekoloji təhlükəsizlik və sosial bərabərlik kimimeyarlar daxildir. Azərbaycan bu indeksdə dünyada 25-ci yeritutaraq mühüm uğura imza atıb. Nəticə ölkənin yalnız iqtisadi artımnümayiş etdirməklə kifayətlənmədiyini, həm də vətəndaşlarınınsosial rifahının artırılması, bərabər imkanların yaradılması vəhəyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində mühüm addımlaratdığını göstərir.
Uğurun əsasını enerji effektivliyinin artırılması, innovativhəllərin tətbiqi və dayanıqlı iqtisadi artımın təmin edilməsitəşkil edir. Azərbaycan hökuməti xarici sərmayələrin cəlbinə vəqabaqcıl texnologiyaların tətbiqinə xüsusi diqqət yetirərəkinfrastrukturun modernləşdirilməsi və bərpaolunan enerjimənbələrinin inkişafına geniş imkanlar yaratmışdır. Bu strategiyaölkənin iqtisadi sabitliyini və sosial rifahını artıraraq inklüzivinkişafın möhkəm əsaslarını formalaşdırmışdır.
Azərbaycanın ekoloji təmiz enerjiyə keçid sahəsindəki uğurlarıbu strategiyanın mühüm tərkib hissəsidir. Ölkə bərpaolunan enerjimənbələrinin inkişafı istiqamətində genişmiqyaslı layihələr həyatakeçirir. Dekarbonizasiya və köhnəlmiş enerji mənbələrindənasılılığın azaldılması strategiyası çərçivəsində beynəlxalq enerjikorporasiyaları ilə bir sıra iri müqavilələr imzalanıb.
Bu istiqamətdə mühüm addımlardan biri Azərbaycanın BirləşmişƏrəb Əmirliklərinin "Masdar" şirkəti ilə 230 MVt gücündə günəşelektrik stansiyası və 240 MVt gücündə külək elektrik stansiyasıinşasına dair müqavilə imzalaması olub. Hökumətin dəstəyi iləhəyata keçirilən bu layihələr karbon emissiyasının azaldılmasına vəölkənin enerji effektivliyinin artırılmasına mühüm töhfəverəcək.
2022-ci ildə isə Azərbaycan Səudiyyə Ərəbistanının "ACWA Power"şirkəti ilə 240 MVt gücündə külək elektrik stansiyası tikintisiüzrə müqavilə imzalayıb. Bu layihə regionun ən iri bərpaolunanenerji layihəsi olmaqla yanaşı, hər il atmosferə atılan karbonqazının 400 min ton azalmasına şərait yaradacaq. Bu göstəricitəxminən 300 min ağacın əkilməsinə bərabərdir.
Azərbaycanın Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, ölkə2030-cu ilə qədər ümumi enerji balansında bərpaolunan enerjimənbələrinin payını 30%-ə çatdırmağı hədəfləyir. Bu məqsədləQarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazilərində hidroelektrik stansiyalar,günəş və külək elektrik parklarının tikintisi nəzərdə tutulur.Həmin regionlar yaşıl enerji potensialı baxımından böyük imkanlaramalikdir və onların enerji şəbəkəsinə inteqrasiyası yalnız ölkəninenerji təhlükəsizliyini gücləndirməklə kifayətlənməyəcək, eynizamanda, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yeni iş yerlərininaçılmasına və iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə təkan verəcək.
Enerji sahəsindəki uğurlar Azərbaycanın iqtisadi modernizasiyasıvə əsas makroiqtisadi göstəricilərindəki sabit artımla müşayiətolunur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, AzərbaycanınÜDM-i 4,6% artaraq 95 milyard ABŞ dollarına çatıb. Bu artımın əsashərəkətverici qüvvəsi isə 7,8% böyümə nümayiş etdirən qeyri-neftsektoru olub.
Xüsusilə informasiya texnologiyaları, kənd təsərrüfatı vəlogistika sahəsində nəzərəçarpacaq irəliləyişlər əldə olunub.Azərbaycan Avrasiya regionunda mühüm logistika qovşağına çevrilməkməqsədilə nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına xüsusi diqqət yetirir.Bu istiqamətdə Zəngəzur dəhlizi layihəsi Azərbaycanın regionalnəqliyyat və ticarət qovşağı kimi mövqeyini daha damöhkəmləndirəcək. Ekspertlərin fikrincə, bu layihə sayəsindəAzərbaycanın Türkiyə və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə ticarətdövriyyəsi 30-40% artacaq.
Son illərdə Azərbaycanın həyata keçirdiyi Strateji Yol Xəritəsiölkənin iqtisadi şaxələndirilməsini, neft-qaz sektorundanasılılığın azaldılmasını və rəqəmsal texnologiyaların inkişafınıhədəfləyir. Bu plan Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu kiminüfuzlu beynəlxalq maliyyə institutları tərəfindən yüksəkqiymətləndirilib.
Azərbaycan yalnız iqtisadiyyat deyil, sosial sahədə də mühümnailiyyətlər əldə edib. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişafProqramının (UNDP) məlumatına görə, Azərbaycanın İnsan İnkişafıİndeksi (İİİ) 0,820 təşkil edib ki, bu da ölkəni inkişaf etmişdövlətlər səviyyəsinə çıxarır. Bu göstərici təhsil, səhiyyə vəgəlir səviyyəsi kimi mühüm parametrləri əhatə edir.
Son illərdə Azərbaycanda orta ömür uzunluğu da artım nümayişetdirir. Əgər 2010-cu ildə bu göstərici 71,9 il təşkil edirdisə,2023-cü ildə bu rəqəm 74,2 il-ə yüksəlib. Səhiyyə sahəsində əldəedilən bu irəliləyiş müasir tibb mərkəzlərinin və klinikalarınıntikintisi, habelə 4 milyondan çox vətəndaşı əhatə edən icbari tibbisığorta sisteminin tətbiqi ilə sıx bağlıdır.
Təhsil sahəsində də Azərbaycan əhəmiyyətli nailiyyətlər qazanıb.Təhsil sektoruna ayrılan vəsait 2,5 milyard ABŞ dolları təşkil edibki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 18% çoxdur. Xüsusilə innovativtexnologiyaların və rəqəmsal bacarıqların inkişafı sahəsində həyatakeçirilən layihələr gənclərin qlobal əmək bazarında rəqabətqabiliyyətini artırmağa xidmət edir.
Azərbaycanın əldə etdiyi bu uğurlar ölkənin dayanıqlı inkişaf vəsosial rifah sahəsində apardığı məqsədyönlü siyasətin nəticəsidir.Azərbaycan özünün strateji yanaşması, iqtisadi modernizasiya vəsosial inkişaf siyasəti ilə regionda sabitliyin və rifahınmöhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır.
İnklüziv inkişaf indeksi və sosial siyasət sahəsində Azərbaycanmühüm nailiyyətlərə yiyələnib. Ölkə bu indeks üzrə dünyada 25-ciyeri tutaraq yüksək sosial-iqtisadi sabitlik nümayiş etdirib. Buindeks təhsil və səhiyyə xidmətlərinə çıxış, ekoloji təhlükəsizlikvə iqtisadi imkanlarda bərabərlik daxil olmaqla 12 parametrəsasında ölkələrin sosial-iqtisadi dayanıqlılığını qiymətləndirir.Azərbaycan 2023-cü ildə orta əməkhaqqının sabit artımını da nümayişetdirib. Həmin il ölkədə orta aylıq əməkhaqqı 900 manat (təxminən530 ABŞ dolları) təşkil edərək əvvəlki illə müqayisədə 15% artıb.Bununla paralel olaraq hökumət aztəminatlı təbəqələrin sosialmüdafiəsini gücləndirən geniş proqramlar həyata keçirib ki, bu dayoxsulluğun səviyyəsinin azalmasına səbəb olub. BMT-nin məlumatınagörə, 2001-ci ildə Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi 49% olduğuhalda, hazırda bu göstərici 5%-dən aşağı düşüb.
Azərbaycan enerji sahəsindəki potensialını da effektiv şəkildədəyərləndirir və eyni zamanda bərpaolunan enerji mənbələrinininkişafına mühüm yer ayırır. Energetika Nazirliyinin məlumatınaəsasən, 2024-cü ildə Azərbaycanın enerji sisteminin ümumi gücü 7,6QVt təşkil edir ki, bunun 1 QVt-dan çoxu yaşıl enerji mənbələrininpayına düşür. Bu rəqəmlərin artımı yeni layihələr hesabına davamedir.
Xatırladaq ki, Azərbaycan Avropa İttifaqı, Gürcüstan, Macarıstanvə Rumıniya ilə "Yaşıl Enerji Dəhlizi" sazişi imzalıb. Bu sazişəəsasən, Azərbaycan 2027-ci ilə qədər Avropaya 4 QVt gücündəbərpaolunan enerji mənbələrindən hasil edilən elektrik enerjisiixrac edəcək. Bu layihə regionda yaşıl enerji sahəsində ən iriinfrastruktur layihəsi olmaqla yanaşı, Qara dənizin dibi iləuzunluğu 1 195 km olan sualtı kabelin çəkilməsini nəzərdə tutur.Ekspertlərin fikrincə, layihə Şərqi Avropada enerjitəhlükəsizliyini təmin edəcək və Avropanın ənənəvi karbohidrogenresurslarından asılılığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq.
Azərbaycan postmünaqişə bölgələri olan Qarabağ və ŞərqiZəngəzurda da bərpaolunan enerji potensialını genişləndirir.Energetika Nazirliyinin proqnozlarına əsasən, bu ərazilərdə ümumigücü 5 QVt olan enerji layihələrinin həyata keçirilməsiplanlaşdırılır ki, bu da ölkənin ümumi enerji istehsalında yaşılenerjinin payını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.
Beynəlxalq Bərpaolunan Enerji Agentliyinin (IRENA) məlumatınagörə, 2020-2024-cü illər arasında Azərbaycanda bərpaolunan enerjilayihələrinə yatırılan investisiyaların ümumi həcmi 2,5 milyard ABŞdollarını ötüb və 2030-cu ilə qədər bu göstəricinin 5 milyarddollara çatdırılması planlaşdırılır. Bu genişmiqyaslı layihələrAzərbaycanın karbon emissiyalarını azaltmaq və enerjitəhlükəsizliyini təmin etmək üçün qlobal səylərə verdiyi töhfəninbariz nümunəsidir.
Azərbaycan iqtisadiyyatını uğurla şaxələndirərək neft-qazsektorundan asılılığını azaltmağa nail olub. Xüsusilə informasiyatexnologiyaları sektoru aktiv inkişaf edir. Azərbaycan texnoparklarvə startap sektorunu inkişaf etdirərək xarici investisiyalarıncəlbinə nail olur. "Rəqəmsal Azərbaycan" dövlət proqramıçərçivəsində 150 milyon ABŞ dollarından çox vəsait ITinfrastrukturunun inkişafına yönəldilib. Bu tədbirlər nəticəsindəyüksək texnologiyalar sahəsində xidmət ixracı 40% artıb,texnoparklarda qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin sayı isə 30%yüksəlib.
Azərbaycanın sosial siyasəti də mühüm uğurlar qazanıb. BMT-ninİnkişaf Proqramının (UNDP) məlumatına görə, ölkənin İnsan İnkişafıİndeksi (İİİ) 2015-ci ildəki 0,754-dən 2023-cü ildə 0,820-yəyüksələrək Azərbaycanı yüksək insan inkişafı səviyyəsinə malikölkələr kateqoriyasına daxil edib. Bu göstərici təhsil, səhiyyə vəgəlir səviyyəsi kimi əsas meyarları əhatə edir.
Bununla yanaşı, pensiya və sosial müavinətlərin artırılmasınəticəsində ölkədə yoxsulluq səviyyəsi 4,9%-ə enib ki, bu da MDBölkələri arasında ən yaxşı göstəricilərdən biridir.
Sosial sahədə mühüm addımlardan biri də icbari tibbi sığortasisteminin tətbiqi olmuşdur. Bu sistem əhalinin 90%-ni əhatə edərəktibbi xidmətlərin əlçatanlığını, xüsusilə də ucqar bölgələrdəyaşayan əhalinin sosial müdafiəsini əhəmiyyətli dərəcədəartırmışdır.
Azərbaycanın enerji və iqtisadiyyat sahəsində əldə etdiyiuğurlar ölkənin geosiyasi mövqelərini də gücləndirib. Cənub QazDəhlizi vasitəsilə Avropaya qaz ixracı layihəsi çərçivəsindəAzərbaycan Avropa İttifaqının əsas tərəfdaşına çevrilib. 2027-ciilə qədər Avropaya Azərbaycan qazının ixracı 20 milyard kubmetrəçatdırılacaq.
Azərbaycanın enerji transformasiyası, iqtisadi modernizasiya vəsosial siyasət sahəsindəki uğurları uzunmüddətli strateji yanaşmavə innovativ inkişaf siyasətinin nəticəsidir. Ölkə iqtisadi artımlasosial sabitliyi balanslaşdıraraq nümunəvi model formalaşdırıb.Azərbaycan yaşıl enerji, rəqəmsal iqtisadiyyat və sosial inkişafsahələrində həyata keçirdiyi genişmiqyaslı layihələrlə regiondalider mövqeyini daha da möhkəmləndirməkdə davam edir. Bu uğurlarAzərbaycanın dayanıqlı və inklüziv inkişaf modelinin nə qədəruğurlu olduğunu bir daha sübut edir.
