Süni intellekt (Sİ), 20-ci əsrin ikinci yarısından etibarən müxtəlif sahələrdə inqilabi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Sİ yalnız texnoloji inkişafla məhdudlaşmayıb, eyni zamanda təhsil sisteminə də əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Təhsil, insan cəmiyyətinin əsas inkişaf sahələrindən biri olmaqla yanaşı, çoxsaylı sosial və iqtisadi dəyişikliklərə yön verir. Belə bir şəraitdə, süni intellektin təhsildə tətbiqi, yeni yanaşmalar, tədris metodları və qiymətləndirmə üsullarının yaranmasına səbəb olmuşdur.
Fərdi tədris metodları tələbələrin ehtiyaclarına uyğun dərs materialları təqdim etməyə imkan verir. Süni intellekt alətləri, öyrənənin mövcud bilik səviyyəsini təhlil edərək onlara uyğun dərslər və resurslar təklif edir. Bu yanaşma, tədris prosesini daha effektiv və məqsədyönlü edir. Öyrənənlərin hər biri öz sürətində mənimsəyə bilər, və bu, onların təhsil nəticələrini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırar.
Geoffrey Hinton, süni intellektin inkişafı sahəsindəki ən məşhur alimlərdən biridir və "dərin öyrənmə" (deep learning) sahəsindəki pionerlərdən biri sayılır. Hinton süni intellektin təhsildə, xüsusilə tələbə və ya şağirdin fərdi ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmış öyrənmə təcrübələri yaratmaq üçün istifadə oluna biləcəyini vurğulayır. O, Sİ-nin müstəqil şəkildə şagirdlərə düzgün və tez cavablar verə biləcəyini, dərslərin daha da fərdiləşdirilməsini təmin edə biləcəyini qeyd edir. Lakin, Hinton, bu texnologiyanın sosial və etik təsirlərinin də nəzərə alınması lazım olduğunu bildirir.
Süni intellektin başqa bir mühüm tətbiq sahəsi də qiymətləndirmə və testlərin avtomatlaşdırılmasıdır. Sİ alətləri, öyrəncilərin yazılı işlərini, tapşırıqlarını və hətta açıq tipli sualları qiymətləndirməkdə istifadə edilə bilər. Bu texnologiya müəllimlərin vaxtına qənaət etməsinə və qiymətləndirmə prosesinin daha obyektiv və sürətli olmasına kömək edir.
Süni intellekt alətləri dərs materiallarını yaratmaq üçün də istifadə oluna bilər. Dərsliklər, suallar, tədris planları və digər resurslar avtomatik olaraq yaradılaraq təhsil sahəsindəkilərin iş yükünü azaldır və təhsil mühitini daha əlçatan edir. Bununla yanaşı, təhsil resurslarının yaradılması üçün müasir süni intellekt vasitələri yüksək keyfiyyətli və müasir standartlara uyğun materiallar təklif edir.
Süni intellektin güclü tərəflərindən biri də öyrənənin performansını izləmək və bu məlumatları təhlil edərək gələcək nəticələri proqnozlaşdırmaq qabiliyyətidir. Bu, müəllimlərə tələbənin inkişafını daha yaxşı anlamağa və müdaxilələr etməyə kömək edir. Həmçinin, Sİ alətləri uzunmüddətli tendensiyaları izləyərək şagirdin və ya tələbənin gələcək uğurları haqqında məlumat verir.
Süni intellektin təhsil sahəsindəki ən önəmli tətbiqlərindən biri adaptiv öyrənmədir. Bu, hər kəsin bilik və bacarıqlarını qiymətləndirərək, onları ən uyğun dərslər və resurslarla təmin etmək məqsədini güdür. Süni intellekt, hər bir tələbəyə fərdi tədris planı təklif edərək onların xüsusi ehtiyaclarına uyğun öyrənmə təcrübəsi təmin edir.
Hindistanlı alim və təhsil nəzəriyyəçisi Sugata Mitra, "Hole in the Wall" (Divarda Delik) eksperimentinə görə məşhurdur və təhsilin dəyişməsi mövzusunda çoxlu müzakirələrə səbəb olmuşdur. Mitra, texnologiyanın təhsildə daha çox azadlıq və özünə inam yaratmaq üçün istifadə olunmasını müdafiə edir. Onun fikrincə, süni intellekt təhsildə tələbələrin özbaşına öyrənmə bacarıqlarını inkişaf etdirməkdə köməkçi ola bilər. O, Sİ-nin şagirdlərə yeni mövzulara müstəqil yanaşma bacarığı qazandırdığını və onların yaradıcı düşüncə qabiliyyətlərini artırmağa dəstək verdiyini bildirir.
Bəzi təhsil sistemləri süni intellekt əsasında işləyən virtual müəllimlər və mentorlar təqdim edir. Bu virtual müəllimlər tələbələrə dərslər təqdim edir, sualları cavablandırır və onlara tədris prosesində dəstək olur. Bu sistemlər, xüsusilə resursları məhdud olan məktəblər və universitetlər üçün faydalıdır.
Təbii dil emalı (NLP) texnologiyası süni intellektin dil tədrisi sahəsində tətbiqini təmin edir. Bu texnologiya, tələbələrə xarici dilləri öyrənməkdə kömək edir, onların səslərini tanıyır, doğru tələffüz və qrammatika ilə bağlı düzəlişlər təklif edir.
Süni intellektin təhsil sahəsində tətbiqi, yalnız akademik tərəflərlə məhdudlaşmır. Sİ alətləri həmçinin tələbələrin psixoloji vəziyyətini təhlil edərək, onlara dəstək olmaq üçün müvafiq müdaxilələr təklif edir. Psixoloji dəstək sistemləri, tələbələrin stress, narahatlıq və depressiya kimi məsələlərlə mübarizə aparmalarına kömək edir.
Süni intellektin tətbiqi təhsil sahəsində keyfiyyəti artırmağa kömək edir. Bu texnologiya, tədris prosesini daha interaktiv və fərdiləşdirilmiş edir. Müəllimlər daha çox tələbələrə fərdi şəkildə yanaşa bilər, onların zəif tərəflərini müəyyən edib xüsusi müdaxilələr edə bilərlər. Süni intellekt həmçinin dərs materiallarının daha müasir və əlçatan olmasını təmin edir.
Süni intellektin təhsildəki istifadəsi ilə müəllimlərin rolu dəyişir. Süni intellektin avtomatlaşdırılmış funksiyalarından istifadə edən müəllimlər, daha çox şagirdlərlə interaktiv məşğələlər keçirə, fərdi tədris planları hazırlaya və tələbələrin xüsusi ehtiyaclarına uyğun yanaşa bilərlər. Müəllimlər artıq rutin işlərə daha az vaxt sərf edir və tədrisin daha kreativ tərəflərinə yönəlirlər.
Süni intellektin təhsildə istifadəsi, bəzən etik problemləri gündəmə gətirir. Məsələn, tələbə məlumatlarının təhlükəsizliyi və məxfiliyi məsələləri vacibdir. Həmçinin, Sİ alətlərinin qeyri-obyektiv qərarlar verməsi və ya ziddiyyətli nəticələr təqdim etməsi ehtimalı var.
Təhsildə süni intellektin istifadəsi, iqtisadi vəziyyəti daha aşağı olan tələbələr üçün bərabərsizlik yarada bilər. Aksesibilik məsələləri, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu texnologiyaların təhsil sisteminə daxil edilməsi ilə bağlı çətinliklər yarada bilər.
Süni intellektin təhsil sahəsində tətbiqi bəzi müəllimlərin peşəkar bacarıqlarını köhnəlmiş və ya təkrarlanan hala gətirə bilər. Müəllimlər öz bacarıqlarını təkmilləşdirmək və texnologiyaları daha effektli istifadə etmək üçün yeni bacarıqlara yiyələnməli olurlar.
Sİ gələcək təhsil sahəsində böyük dəyişikliklərə yol açacaq. Təhsil sistemləri daha da fərdiləşəcək, müəllimlərin və tələbələrin işləri daha səmərəli olacaqdır. Bu texnologiyanın inkişafı ilə daha çox müasir və interaktiv tədris metodları yaranacaqdır. Onun təhsil sahəsindəki rolu və təsiri təkcə müasir tədris metodlarını dəyişdirmək deyil, həm də təhsilin gələcəyinə böyük təsir göstərmək potensialına malikdir. Həm müəllimlər, həm də tələbələr üçün süni intellektin tətbiqi yeni imkanlar və çağırışlar yaradır. Bu texnologiyanın təhsildə effektiv istifadəsi, qarşıya çıxan çətinliklərin həll edilməsi və etik məsələlərin düzgün tənzimlənməsi ilə təhsil sistemini daha inkluziv və səmərəli etmək mümkündür.
Şəxsi inkişaf üzrə kouç,
təlimçi, marker, mentor, müəllim, “Müasir metodist” layihəsinin metodisti,
yazar, “Özünə Yox De” kitabının müəllifi
Nigar Mahi
