"DİM gənclərə istədiyi ixtisas üzrə oxumaq imkanı vermir" - Ekspertdən sərt ittihamlar

Ötən illərdə maksimum nəticə göstərənlərin sayı barmaqla sayılacaq qədər az olduğu halda, bu il birdən birə 53 abituriyentin 300 bal toplaması ictimaiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Bildirilib ki, bu il DİM tərəfindən buraxılış imtahanlarının sualları asanlaşdırıldığından maksimum nəticə göstərənlərin də sayı artıb.

“İmtahan tarixində birinci dəfədir ki, 53 nəfər ən yüksək nəticə göstərib. Təhsil bir gündə, bir ayda nəticə verən proses deyil. Nə baş verdi ki, son 4 ildə yüksək nəticə olmadı, məhz 2024-də oldu. Olsun. Sevinirik. Amma 2025-ci ildə bu nəticə təkrarlanacaqmı? Mən düşünürəm ki, 2024-cü ildə DİM Elm və Təhsil Nazirliyinə böyük hücum hazırlayır. Gələn il imtahan sualları çətinləşdiriləcək, nəticələr aşağı düşəcək və cəmiyyətdə belə bir fikir yaranacaq ki, 2025-ci ildə təhsilin səviyyəsi aşağı düşüb”.

"Lakin təəssüflər olsun ki, biz dəyişikliyi görmədik. DİM-in bugünkü imtahan mexanizmi Azərbaycan gəncini öz istədiyi ixtisas üzrə təhsil alıb dövlətə və cəmiyyətə fayda vermək imkanından məhrum edir. Bu, çox ciddi məsələdir. DİM cəmiyyətdə təhsilin nəticələrinə birbaşa təsir edə bilən fikirlər yaya, sualların çətinlik səviyyəsini istədiyi vaxt artırıb-azalda bilir. Bu da çox xətalı bir məqamdır. DİM-in özünün proqramı, dərs vəsaitlərinin olması, eləcə də imtahanları bu şəkildə keçirməsi ölkədə repetitorluğun daha da genişlənməsinə aparıb çıxarır. Repetitorluğun genişlənməsi isə son nəticədə dövlət büdcəsindən maliyyələşən məktəbə və orada işləyən müəllimə inamsızlıq və etimadsızlığı yaradır. Burada cəmiyyətlə təhsil arasında böyük bir uçurum yaranır”.

“Dövlət İmtahan Mərkəzinin özünün proqramı, dərs vəsaitlərinin olması, eləcə də imtahanları bu şəkildə keçirməsi ölkədə repetitorluğun günü-gündən daha da genişlənməsinə səbəb olur. İmtahan sualları orta məktəb proqramına əsasən, tərtib olunmalıdır. İmtahanlar da abituriyentlərin real bilik və bacarıqlarının qiymətləndirilməsi fonunda aparılmalıdır. DİM-in isə öz proqramı var və imtahan sualları şagirdlərin bilik-bacarıqlarını qiymətləndirməyə yönəlmir. Çünki DİM sualları həmin vəsaitlərə əsasən hazırlayır. Qəbul imtahanlarında dərsliklərdəki proqramlardan istifadə olunmadıqca göstəricilər aşağı olacaq”.

“Testlər nə Elm və Təhsil Nazirliyinə, nə də DİM-ə tabe olmayan bir qurum tərəfindən hazırlanmalıdır. Ya Nazirlər Kabineti, ya da Prezident yanında Testologiya Mərkəzi yaradılmalıdır. Bu, beynəlxalq təcrübədə də var. Testologiya Mərkəzi dediyimiz qurum isə bu gün DİM-in testlərini hazırlayan mütəxəssisləri özünə cəlb etməlidir. Həmin Testologiya Mərkəzi isə Nazirliklə əməkdaşlıq etməklə abituriyentlərin real bilik-bacarıqlarının səviyyəsini öyrənməlidir. Bu mərkəz DİM-lə əməkdaşlıq etməklə də abituriyentlərin imtahan bacarıqlarının real vəziyyətini araşdırmalıdır. Əgər imtahanda abituriyenti yoxlayırsansa, onun bugünkü real bilik-bacarıqlarına uyğun sualları imtahana salmalısan. Belə olarsa, bugünkü narazılıqların böyük bir hissəsi aradan qalxacaq. DİM-in "kölgə təhsili"nə şərait yaradır. Valideyn təhsil üçün əlavə pul xərcləyir. Məktəblərdə təhsil mühiti tamamilə aradan qalxır. Bir sözlə, təhsil sistemi parçalanır. Bu da nəticələrin ildən-ilə aşağı düşməsinə səbəb olur”.

“Təhsilin keyfiyyətinin hansısa ildə kimlər tərəfindənsə toplanan balla ölçülməsi məsələnin mahiyyətinə obyektiv yanaşma ola bilməz. Hələ də qəbul edə bilmirik və ya qəbul etmək istəmirik ki, təhsilin keyfiyyəti maksimum və ya minimum ballıq şkala ilə, ən başlıcası isə bir-iki ilin nəticələri ilə ölçülə bilməz. Bu məntiqlə yanaşsaq, hansısa ildə maksimum bal toplayanların sayı çoxalıbsa, həmin il təhsilimizdə keyfiyyət özünün pik həddinə çatıb, hansısa ildə azalıbsa, təhsilimiz özünün ən uğursuz ilini yaşayıb?! Necə olur ki, 3 martda baş tutan buraxılış imtahanının nəticələri, 10 mart tarixində keçirilən buraxılış imtahanın nəticələrindən fərqlənir, 300 bal toplayaraq maksimal nəticə göstərən 14 nəfərin sayı bir həftə ərzində 39 nəfərə yüksəlir? Birlikdə yekun say 53 - qeydə alınan rekord nəticədir. Deməli, bundan nəticə çıxarmaq üçün səbəb-nəticə əlaqələri araşdırılmalıdır”.

“Bu gün uşaqların üstünə bu qədər getmək, lazımı bal toplamadıqlarına görə ittiham etmək olmaz. Savadsızları zəiflər, zəifləri ortabablar, ortababları güclülər sırasına yüksəltməyin yollarını tapmaq barədə düşünməliyik. Güclülər üçün həmişə bütün yollar açıqdır. Unutmayaq ki, məktəb öz yetirmələrinə lazımı bilik, bacarıq və vərdişlər aşılamaqla yanaşı, həm də cəmiyyət üçün fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam nəsil yetişdirməyin qayğısına qalmalıdır. Göstəricilərin qənaətbəxş olması təkcə məzunun topladığı balla deyil, həm də onun həyatda tuta biləcəyi mövqe ilə, vətənə, xalqına layiqli vətəndaş kimi yetişəcəyi ilə ölçülməlidir”.

“2020-ci ildə xüsusi karantin rejiminin tətbiqi, bir müddət dərslərin olmaması, daha sonra distant təhsil və s. amillər həmin dövrdə ali məktəblərə hazırlaşanlara mənfi təsir etmişdi. Ondan sonrakı ildə yenə müəyyən qədər fasilələrin olması təsirsiz ötüşməmişdi. Son tədris ilində isə hər hansı bir məhdudiyyət yox idi, bu il imtahan verənlər rahat hazırlaşdılar və yüksək nəticə əldə etdilər”.

“Təbii ki, bu, özünü imtahanda göstərdi. Dediyim kimi, abituriyentlərin imtahan suallarının qoyuluş qaydasına bələd olması, həm də sualların ötən illərlə müqayisədə bir qədər sadəliyi məhz yüksək nəticə əldə edən abituriyentlərin çoxluğu ilə müşahidə olundu. 53 nəfər maksimal nəticə - 300 bal toplayıb. Bu, say arta bilər. Çünki Apellyasiya Komissiyasının fəaliyyəti davam edir. Əlbəttə istərdik ki, hər il abituriyentlər yaxşı nəticələr göstərsinlər. Bu da təhsil müəssisələrində dərslərin daha yüksək keyfiyyətlə tədris edilməsindən asılıdır”.

“DİM imtahan prosesini təşkil edən qurum olmaqla yanaşı, həm də sualların hazırlanması, o suallar üzrə qəbul proqramının ərsəyə gətirilməsi işləri ilə də məşğul olur. Bu da abituriyentlər arasında müəyyən çaşqınlığa səbəb olub və onları iki proqram üzrə hazırlığa sövq edib. Belə ki, şagirdlər 11 il ərzində orta məktəblər üçün hazırlan tədris proqramı əsnasında təhsil alıblar. Onların bilik dərəcəsi o proqram əsnasında formalaşıb. 11-ci sinfə çatar-çatmaz tamam fərqli proqram əsnasında imtahan verirlər. Nəticədə məktəb və müəllim amili sıradan çıxır. DİM-in qəbul proqramı və o proqramın tədrisi ilə məşğul olan repetitorlar ön plana keçir. Bu il isə şagirdlər öz biliklərini məktəbdəki proqrama uyğun sınadılar. Növbəti il də proseslər indiki kimi davam etsə, onda həqiqətən də, vəziyyətin düzəldiyini iddia edə bilərik”.

Ötən ilki imtahanla builki imtahanın məzmununu müqayisə etdikdə, çətinlik səviyyəsinin eyni olduğu müşahidə ediləcək. Bu ilki nəticələrin artmasına ayrı amil təsir göstərib. Lakin o, bu amilin nədən ibarət olduğunu açıqlamayıb.