Plutonun səthindəki nəhəng ürək forması necə yaranıb?
Plutonun səthindəki nəhəng ürək forması necə yaranıb?
Demedia.az xəbər verir ki, bu, astronomların illərdir həll etməyə çalışdıqları bir sirrdir. Bununla belə, İsveçrə alimləri (bəli) bu sirr pərdəsini açıblar.
Tədqiqatçılar bu nəhəng və maraqlı formanın necə yarandığına dair tapmacanı həll etdiklərini düşünürlər. Və deyirlər ki, cırtdan planetin "qaranlıq" keçmişi ilə bağlı bəzi yeni ipuçlarımız var.
Planetin səthindəki bu qəribə izin fotoşəkilləri ilk dəfə 2015-ci ildə NASA-nın New Horizons kosmik gəmisi tərəfindən çəkilib və görüntülər yeraltı okean nəzəriyyələrini gücləndirib. Ancaq yeni araşdırma mövzuya tamamilə fərqli bir izahat gətirir.
NASA-nın New Horizons kosmik zondu tərəfindən 14 iyul 2015-ci ildə çəkilmiş Plutonun şəkli. NASA/Johns Hopkins Universitetinin Fizika Laboratoriyası
Bu bölgə 1930-cu ildə Plutonu kəşf edən astronom Klayd Tombonun xatirəsinə "Tombaugh Regio" adlandırılıb. Tombaugh Regionun hündürlüyü, geoloji quruluşu, bənzərsiz forması və Plutonun qalan hissəsindən daha parlaq səthi onilliklər ərzində maraq mövzusu olmuşdur.
Ürəyin sol tərəfini təşkil edən "Sputnik Planitia" adlanan dərin hövzədə Plutonun azotlu buzunun çox hissəsi yerləşir. Deyə bilərik ki, hövzə Avropanın təxminən dörddə bir hissəsidir. Lakin o, planetin səthindən 3-4 kilometr aşağıdır.
Astronomlar ürəyin ağ, parlaq görünüşünü istiliyi konveksiya sobası kimi daşıyan və səthi hamarlaşdıran ağ azotlu buzla əlaqələndirirlər. Ürəyin digər tərəfi də oxşar (daha incə olsa da) azotlu buz təbəqəsi ilə örtülmüşdür.
Yadınızdadırsa, Pluton 2006-cı ildə Günəş sisteminin 9-cu planeti statusunu itirərək cırtdan planetə çevrilmişdi. O vaxtdan bəri elm və populyar mədəniyyət dünyası Plutonun taleyini müzakirə edir. İndi, deyəsən, 21-ci əsrdə cırtdan planet cəbhəsində baş verən hadisələrə yenisi əlavə olunub. Çünki bu parlaq və ağ ürək üzərində aparılan yeni araşdırma, əvvəlki araşdırmalardan fərqli olaraq, Plutonun dərinliklərində okeanın olmadığını deməyə əsas verir.
İsveçrənin Bern Universiteti tərəfindən aparılan araşdırmalar, səthdəki ürəyin bir fəlakət nəticəsində əmələ gəldiyini ortaya çıxarıb. Alimlər düşünürlər ki, Pluton kosmik keçmişinin əvvəlində İsveçrədən təxminən iki dəfə böyük olan obyektlə vurulub.
Astrofiziklər bu böyük səma hadisəsini yenidən qurmaq üçün Smoothed Particle Hydrodynamics (SPH) proqram təminatından (bu cür təsir araşdırmalarının əsaslandığı) istifadə etdilər. Və o, təsirin potensial təsirləri ilə yanaşı, obyektin sürəti, bucağı və komponentlərinin müxtəlif ssenarilərini modelləşdirmək üçün ədədi simulyasiyalar yaratdı.
Nature Astronomy jurnalında dərc edilən tapıntılar göstərir ki, cisim Plutonu baş-üstə deyil, əyri bucaq altında vurub və nəticədə bu "ürək yarasına" səbəb olub.
Komanda deyir ki, Sputnik Planitia-nın sol tərəfdəki gözyaşardıcı forması zərbənin nisbətən aşağı sürətinin, eləcə də Plutonun nüvəsinin soyuqluğunun nəticəsidir.
Daha sürətli, daha birbaşa toqquşma daha simmetrik forma yarada bilərdi. Araşdırmaya görə, Plutonun daxili quruluşu əvvəllər güman ediləndən fərqlidir və onun yeraltı okeanı yoxdur.
İsveçrənin Bern Universitetinin tədqiqatçısı və tədqiqatın aparıcı müəllifi Dr. "Plutonun nüvəsi o qədər soyuqdur ki, cırtdan planetlə toqquşmuş qayalıq cisim toqquşmanın istiliyinə baxmayaraq sərt qaldı və ərimədi" dedi Harry Ballantyne. "Toqquşma bucağı və aşağı sürət sayəsində təsir edən obyektin nüvəsi Plutonun içərisinə basdırılmadı."
Bəs bu göy cismi Plutonu vurduqdan sonra ona nə oldu? Arizona Universitetindən Prof. Erik Asphauq deyir ki, Plutonu vuran obyektin nüvəsi, ehtimal ki, Sputnik Planitia bölgəsinin altındadır. "Sputnik Planitia-nın altında bir yerdə Plutonun heç vaxt tam həzm edə bilmədiyi böyük bir şeyin qalığı var" dedi Asphaug.
“Biz planetar toqquşmaları enerji, impuls və sıxlıqdan başqa detalları qaçıra biləcəyiniz inanılmaz dərəcədə intensiv hadisələr kimi düşünməyə öyrəşmişik. Bununla belə, Günəş sisteminin daha uzaqlarında sürət daha aşağıdır və buz sərt və çox güclüdür. Odur ki, hesablamalarınızda çox diqqətli olmalısınız. Əsl əyləncə də buradan başlayır”.
Ürək formalı formasiya üzərində işləyərkən komanda Plutonun daxili quruluşuna da diqqət yetirib. Bəli, tədqiqat yeraltı okean olmadan bu forma üçün fərqli bir ssenari təklif edir, eyni zamanda Plutonun daxili dinamikası ilə bağlı maraqlı tapmacanı işıqlandırır.
Alimlərin fikrincə, bu toqquşmanın yaratdığı kütləvi defisit hələ də Sputnik Planitia əmələ gətirən cırtdan planetin zamanla yavaş-yavaş şimal qütbünə doğru irəliləməsinə səbəb olub. Tədqiqatçılar bunu hövzənin ətrafına nisbətən daha az massiv olması ilə izah edirlər.
Aysun / Demedia.az
