Bakı. Trend:
Ermənistan keçmişin kabusları ilə bugünün sərt reallıqlarıarasında parçalanmış vəziyyətdədir. Kabuslar ərazi iddialarıambisiyalarının xəyali ağrılarından başqa bir şey deyil və onlaruzun illərdir ki, erməni siyasətini Cənubi Qafqazın iltihablıyarasına çevirib. Ola bilsin ki, problem ermənilərin kollektivşüurunda, yalan tarixində və plagiatla kompilyasiyalar üzərindəbərqərar olmuş mədəniyyətindədir.
Ola bilər.
Amma indi ən ciddi problem Ermənistan Konstitusiyasındadır ki,burada ərazi iddiaları hüquqi qaydada möhkəmləndirilmiş və südhistiqamətində atılan bütün addımları ləngidən bir dogmayaçevrilmişdir.
Erməni siyasi elitası uzun illərdir millətçi ideologiyanı təşviqedərək cəmiyyətə guya onların ölkəsinin "müqəddəs haqqı" olduğufikrini təlqin edib. Belə illüziyaların hesabını isə müharibəgirdabına sürüklənmiş on minlərlə insan qanı və göz yaşları iləödəyib. "Böyük Ermənistan" miflərinin arxasında dağılmış evlər,viran olmuş torpaqlar və milyonlarla məhv olmuş talelər gizlənirdi.İrəvan rəsmi şəkildə Azərbaycan və Türkiyə torpaqlarına olankonstitusiya iddialarından imtina etməyənə qədər Cənubi Qafqazdasülhə nail olmaq mümkün deyil.
Bu gün Ermənistan uçurumun kənarında dayanıb. PaşinyanKonstitusiya islahatlarını daxili siyasət aktı kimi təqdim etməyəçalışır, lakin əslində bu addım çoxdan geosiyasi imperativəçevrilib. İrəvan revanşist illüziyalarını kənara qoymasa,Ermənistan təcrid vəziyyətində qalacaq və daha qonşuları onunaqressiyasını qəbul etməyə hazır deyil.
Ermənistan Konstitusiyası sadəcə, süni olsa da, ermənilərinölkəsinin ali qanuni yox, həm də regional təhlükəsizlik təməlialtına yerləşdirilmiş minadır. Bu sənəddə ərazi iddiaları hüquqişəkildə mövcud olduğu müddətcə Ermənistan qeyri-sabitliyin vəpotensial müharibənin mənbəyi olaraq qalacaq. Amma vaxt daralır. YaErmənistan keçmişin kabuslarından imtina edəcək, ya da özambisiyalarının ağırlığı altında çökərək öz mifinin taleyiniyaşayacaq.
Ermənistan hakimiyyəti yeni Konstitusiya layihəsi təqdim etməyiplanlaşdırır və bu sənədin "Azərbaycanın tələbi ilə"hazırlanmadığını, lakin regional əhəmiyyət daşıyacağını bildirir.Bu barədə Nikol Paşinyan bir qrup vətəndaşla görüşü zamanı bəyanedib.
Paşinyan vurğulayıb ki, 2018-ci il inqilabı ilə bağlı yeniKonstitusiya gündəmi mövcud olub. "Həmin dövrdə bunu mümkünsaymadım, çünki 2019-cu il aprelin 9-da qüvvəyə minmiş və bu gün dəqüvvədə olan Konstitusiya var idi. Həmin vaxtdan bəri yeniKonstitusiya məsələsi gündəmdə idi və həmin əsaslandırma bu gündaha genişləndirilib. İki ay əvvəl qüvvəyə minmiş Konstitusiyanıdəyişmək qeyri-məntiqli olardı. Bu qeyri-məntiqilik nədənqaynaqlanırdı? Məsələ səbəbin yox olmasında deyildi, sadəcə o vaxtbu sual yenə yaranacaqdı: parlament sistemi, yoxsa yarı-prezidentsistemi? Parlamentarizm cəmi 1-2 ay qüvvədə olduğu halda bu sualacavab vermək çox çətin olardı. Lakin yeni Konstitusiya məsələsi çoxvacibdir. 2018-ci ildə özüm üçün yaratdığım əsaslandırma birtərəfdən, baş nazir kimi vəzifə və statusumda dərk etdiyim yeniəsaslandırma isə digər tərəfdən bu mövzunu daha da aktuallaşdırır",– deyə o bildirib.
Paşinyan qeyd edib ki, onun fikrincə, Konstitusiya ölkədəinsanların yaşamaq və qarşılıqlı əlaqə qaydaları ilə bağlırazılaşması olmalıdır. O əlavə edib ki, onun təklif etdiyiKonstitusiya "Azərbaycanın tələbi ilə deyil, regional əhəmiyyət"daşıyacaq.
"Yeni Konstitusiya ilə bağlı təklifim geniş müzakirə olunub vəonu Azərbaycanın irəli sürdüyü tələb kimi təqdim ediblər. Əslində,'Real Ermənistan' ideologiyası çərçivəsində bu, tamamilə fərqliməna daşıyır. Baxmayaraq ki, bu şəraitdə mümkün olacaq mətninregional əhəmiyyət daşıyacağını inkar etmək olmaz, bu, istənilənKonstitusiyaya aiddir", – deyə Paşinyan bildirib.
Ermənistanın 1995-ci ildə qəbul edilmiş və bir sıradəyişikliklərə məruz qalmış mövcud Konstitusiyası həm Azərbaycana,həm də Türkiyəyə qarşı birbaşa və ya dolayı şəkildə əraziiddialarını təsdiqləyən müddəaları ehtiva edir. Xüsusilə, əsasqanunun preambulasında 1990-cı il avqustun 23-də qəbul edilənErmənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edilir ki, bubəyannamə Dağlıq Qarabağı Ermənistanın tərkib hissəsi kimi elanedir. Bu sənəd Ermənistan dövlətçiliyinin əsasını təşkil edib vəərazi iddialarının irəli sürülməsi üçün birbaşa hüquqi alət rolunuoynayıb.
Bundan əlavə, Ermənistan Konstitusiyası MüstəqillikBəyannaməsinə istinad edərək "Qərbi Ermənistan" konsepsiyasını datəsbit edir ki, bu da Türkiyənin şərqindəki geniş ərazilərə, ocümlədən Qars, Ardahan və hətta Ərzurum kimi şəhərlərə iddialarıehtiva edir. Bu iddialar təkcə Türkiyə və Azərbaycanınsuverenliyinə təhlükə yaratmır, eyni zamanda bütün regionda daimigərginlik və qeyri-sabitlik riski doğurur.
Ermənistanın milli qanunvericiliyində ərazi iddialarınınmövcudluğu beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə ziddir. Belə ki,BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsi güc tətbiqi və ərazi iddialarınıaçıq şəkildə qadağan edir. 1975-ci ildə qəbul edilmiş HelsinkiYekun Aktı Avropa və postsovet məkanında sərhədlərin toxunulmazlığıprinsipini təsbit edir. Və 1991-ci ildə bütün keçmiş SSRİrespublikaları, o cümlədən Ermənistan tərəfindən imzalanmış AlmatıBəyannaməsi ittifaq respublikalarının mövcud inzibati sərhədlərçərçivəsində tanınmasını təsbit edir.
Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddialarının mövcudluğu bubeynəlxalq normaların açıq-aşkar pozulmasıdır. Nəticə etibarilə, bucür müddəaların olması istənilən sülh sazişinin, o cümlədənAzərbaycanla potensial sülh müqaviləsinin qanuniliyini şübhə altınaalır. Rəsmi İrəvan qanunvericilikdə yad torpaqlara iddialarınıhüquqi əsasda saxladığı müddətcə Cənubi Qafqazda sülh yalnızxülyadan ibarət olacaq.
Azərbaycan dəfələrlə sülh müqaviləsinin imzalanmasına çağırışedərək, Ermənistan Konstitusiyasından ərazi iddialarınınçıxarılmasını əsas şərt kimi irəli sürüb. Bu yanaşma beynəlxalqnormalara tam uyğundur, çünki sülh sazişləri yalnız qarşılıqlışəkildə ərazi bütövlüyünün tanınması əsasında mümkündür.
Ermənistanın təxribatçı siyasətinin tarixi konteksti göstərirki, bu ölkə onilliklər boyu aqressiv ərazi iddialarına əsaslanansiyasət yürüdüb. 1988-ci ildən başlayaraq, erməni separatçılarının"öz müqəddəratını təyinetmə" bəhanəsi altında İrəvan ardıcılşəkildə Azərbaycan torpaqlarını işğal edib. Qarabağın işğalı, onabitişik yeddi rayonun zəbt edilməsi və kütləvi etnik təmizləmələrErmənistan Konstitusiyasında təsbit edilmiş ərazi iddialarınınbirbaşa nəticəsi olub.
2020-ci ildə 44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonraİrəvan öz yanaşmalarına yenidən baxmaq və qanunvericiliyinibeynəlxalq hüquqa uyğunlaşdırmaq əvəzinə, Konstitusiyada təhlükəlimüddəaları saxlamağa davam edir.
Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişinin imzalanması yalnızErmənistan Konstitusiyasında ərazi iddialarının ləğv edilməsihalında mümkündür. Regional xüsusiyyətlər və Rusiya, Türkiyə vəİran kimi böyük geosiyasi oyunçuların iştirakını nəzərə alaraq,istənilən sülh sazişi beynəlxalq hüquqa əsaslanmalı və hüquqizəmanətlərlə möhkəmləndirilməlidir.
Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklər edilmədən sülhmüqaviləsi yalnız formal xarakter daşıyacaq və real sabitlik təminetməyəcək.
Cənubi Qafqazın gələcəyi bilavasitə Ermənistanın öz dağıdıcıərazi iddialarından nə dərəcədə imtina edəcəyindən asılıdır.Beynəlxalq ictimaiyyət İrəvana öz qanunvericiliyini beynəlxalqnormalara uyğunlaşdırmaq üçün təzyiq göstərməlidir.
Yalnız Almatı Bəyannaməsində təsbit edilmiş sərhədlərin aydınşəkildə tanınması və Ermənistan Konstitusiyasından əraziiddialarının tamamilə çıxarılması Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhvə sabitliyin bərqərar olması üçün zəmin yaradacaq. Ermənistan buaddımı təkcə qonşuları ilə münasibətlərin normallaşması üçün deyil,həm də revanşist illüziyalar və yalançı tarixi iddialardan azad,gələcəkdə daha sabit və inkişaf edən bir dövlət naminəatmalıdır.
Ermənistan Konstitusiyasında qonşu ölkələrə qarşı əraziiddialarının yer alması təsadüfi epizod deyil, erməni siyasielitasının uzunmüddətli strategiyasının bir hissəsidir. Bu siyasətərazi ambisiyalarını əsaslandırmaq məqsədilə onilliklər boyumünaqişələri, qeyri-sabitliyi və dinc əhali arasında qurbanlarıartırıb.
İrəvanın Konstitusiyadan ərazi iddialarını çıxarmaqdan imtinasıtəkcə sülh prosesini ləngitmir - bu, eyni zamanda yeni münaqişəninbaşlama ehtimalı üçün siqnaldır. Ermənistanın qanunvericiliyindəərazi ambisiyaları qaldığı müddətcə istənilən sülh sazişi yalnızmüvəqqəti barışıq olacaq.
Nikol Paşinyan yeni Konstitusiyanın hazırlanması barədədanışarkən daxildəki millətçi dairələrin təzyiqləri iləAzərbaycanın və beynəlxalq ictimaiyyətin tələbləri arasında manevretməyə çalışır. Lakin Ermənistanın yeni Konstitusiyası revanşistritorikadan imtina etmədiyi halda, bu dəyişiklik qeyri-sabitliyinvə yeni müharibə təhlükəsinin davamı anlamına gələcək.
Cənubi Qafqazda sülh üçün vacib addımlara gəldikdə isə, onlarınarasında ilk yeri Ermənistan Konstitusiyasından ərazi iddialarınıntam çıxarılması tutur. Çünki "Qərbi Ermənistan" barədə preambula vəMüstəqillik Bəyannaməsinə istinadlar ləğv edilməlidir. Bundanbaşqa, Ermənistan beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər daxilindəAzərbaycanın ərazi bütövlüyünü, o cümlədən Qarabağı tanımalıdır.Habelə, Ermənistanın təhsil sistemi onilliklər boyu gəncləri qonşuxalqlara nifrət ruhunda tərbiyə edib ki, bu da uzunmüddətlisabitlik üçün ciddi təhlükədir.
... Bu gün Ermənistanın keçmişin aqressiv siyasətindən imtinaedərək qonşuları ilə dinc yanaşı yaşama yoluna qədəm qoymaq şansıvar. Lakin bu yol yalnız qəti addımlarla - Konstitusiyadan əraziiddialarının çıxarılması və beynəlxalq öhdəliklərin tanınması iləmümkündür.
Ermənistanın siyasi elitası anlamalıdır ki, revanşizm vəaqressiya onlara qələbə gətirməyəcək. Əksinə, ərazi ambisiyalarınaəsaslanan siyasətin davam etdirilməsi Ermənistanın təcridvəziyyətini gücləndirəcək və regionda iqtisadi inkişaf və sabitlikperspektivlərini təhlükə altına alacaq.
