Bakı. Trend:
Şərqi Asiya səmasında qırmızı günəş doğur - qədim Çinsivilizasiyasının rəmzi. Lakin bu sübh şəfəqi bu gün dünyanı yenibir günün işığı ilə deyil, poladın soyuq parıltısı və Çindətədricən, lakin qaçılmaz şəkildə artan hərbi gücün vahiməliuğultusu ilə narahat edir. Çin, sanki əsrlər boyu unutqanlıq vəalçaldılma zəncirindən qopan bir nəhəng kimi, geosiyasi xəritədəmövqeyini sürətlə gücləndirir.
Hərbi xərclərin artımı bu yeni reallığın bir parçasına çevrilib- Pekinin təkcə sərhədlərini qorumaq deyil, eyni zamanda qlobalnizamda layiqli yerini təmin etməyə hazır olduğunun rəmzinə.
2025-ci ildə müdafiə büdcəsinin 249 milyard dollaraçatdırılacağı ilə bağlı açıqlama uzaqdan gələn, tufanı müjdə verəngurultu kimi səsləndi. Qərb analitikləri yeni təhlükədən danışmağabaşladı, siyasətçilər isə dərhal müttəfiqlərini xəbərdar etdilər.Lakin bu xəbər yalnız qorxu yox, həm də anlaşılmazlıq yaratdı. Axı,Çində bu addım nə polemika, nə də narahatlıq doğurdu - əksinə,cəmiyyətin əksər hissəsi bu xəbəri müsbət qarşıladı. Çinlilərəmindirlər ki, güclü ordu onların ölkəsinin faciəli tarixinin birdaha təkrarlanmamasının zəmanətidir.
Bu fenomeni başa düşmək üçün tarixin dərinliklərinə nəzər salmaqlazımdır. Çin yadelli əsgərlərin torpaqlarını tapdaladığı, xalqınınisə xarici işğalçıların qarşısında boyun əyməyə məcbur qaldığıdövrləri unutmur. Əvvəlcə afyun müharibələri, sonra Qərbdövlətlərinin müdaxiləsi və XX əsrdə Yaponiyanın dağıdıcı təcavüzüÇin xalqının yaddaşında dərin iz buraxdı. Bu xatirə beynəlxalqsiyasətdə zəifliyin ölümcül səhv olduğuna dair inamı formalaşdırdı.“Əgər zəifsənsə, səni əzəcəklər” fikri Çin xalqının mənəviimperativinə çevrildi.
İndi isə Çin yeni bir dövrün astanasındadır - elə bir dövr ki,burada onun iqtisadi gücü adekvat müdafiə ilə qorunmalıdır. Tayvanboğazı, Cənubi Çin dənizi, Hindistanla sərhəd münaqişələri - bütünbunlar Pekinin öz suverenliyinə təhdid kimi qəbul etdiyi gərginlikocaqlarıdır. Çin xalqı üçün müdafiə büdcəsi sadəcə hökuməthesabatında göstərilən rəqəmlər deyil, tarixin təkrarlanmaması üçünmöhkəmlik və qətiyyətin simvoludur.
Bununla belə, Çinin hərbi xərcləri artırmaq strategiyasıtəəccüblü dərəcədə ölçülü və ehtiyatlıdır. Pekin dünyaya aqressivekspansiya və ya militarist güc nümayişi ilə meydan oxumur. Onunsiyasəti soyuq hesablamaya əsaslanır - hər fiqurun şahmatlövhəsində ləng, lakin qətiyyətli hərəkət etdiyi dəqiq birpartiyaya bənzəyir. Çin silahlanma yarışına can atmır, əksinə,hərbi qüvvələrini tədricən modernləşdirir, hər hansı bir təhlükənidəf etmək üçün kifayət qədər güc əldə etməyə çalışır.
Bununla belə, Çinin hərbi xərclərinin artması xaricdə artannarahatlıq doğurur. Vaşinqton “Çin təhlükəsi”ndən danışır, Tokioyeni bazalar inşa etməklə məşğuldur, Dehlidə isə Çin hərbibirləşmələrinin mübahisəli sərhəd ərazilərində güclənməsinənarahatlıqla yanaşırlar. Bu gərgin mənzərədə Pekin fərqli səs tonuilə çıxış edir: Çin israr edir ki, hərbi gücünü artırmaq yalnızmüdafiə və regional sabitliyin qorunması məqsədinə xidmət edir.
Çinin Qərbdəki və ölkə daxilindəki imicindəki bu ziddiyyət dahamürəkkəb bir reallıqdan xəbər verir. Çinin hərbi xərclərinin artımıtəkcə rəqəmlər və strategiyalar deyil, həm də tarixi yaddaşın,milli qürurun və sabitlik axtarışının nəticəsidir. Çinlilər orduyadəstəyi fəth arzusundan deyil, bir daha keçmişdəki faciələriyaşamamaq qorxusundan göstərirlər.
Dünya Çin İmperiyasına ehtiyatla baxır. Lakin Pekin, sankiməharətli bir "Go" ustası kimi, mövqelərini diqqətlə və hesablanmışşəkildə qurur. Və bu ölçülü güc artımında əsas bir fikir diqqəticəlb edir: Çin müharibələrə başlamaq deyil, sadəcə onları önləməküçün hazırlaşır.
Çinin son illərdəki hərbi xərclərinin artımı beynəlxalqictimaiyyətin diqqətini xüsusilə cəlb edib. 2025-ci ildə Çinmüdafiə büdcəsini 7,2% artıraraq 1,784665 trilyon yuana (təxminən249 milyard ABŞ dolları) çatdırmağı planlaşdırır. Bu, onilliklərboyu müşahidə olunan sabit hərbi xərclərin artımı tendensiyasınındavamıdır.
Çinin hərbi xərclərinin tarixi dinamikası
2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən Çinin müdafiə büdcəsisabit artım nümayiş etdirir. 2000-ci ildə Çinin hərbi xərcləritəxminən 14,6 milyard dollar təşkil edirdi. 2010-cu ilə qədər bugöstərici 76,5 milyard dollara, 2020-ci ildə isə 178 milyarddollara çatdı. Beləliklə, son iyirmi il ərzində Çinin hərbixərcləri 12 dəfədən çox artmış oldu.
2011-2024-cü illər arasında isə Çinin müdafiə xərcləri 76%artıb. 2023-cü ildə Çinin müdafiə büdcəsi 1,55 trilyon yuan(təxminən 224 milyard dollar) təşkil edib ki, bu da əvvəlki illəmüqayisədə 7,2% artım deməkdir. 2024-cü ildə bu məbləğ 1,67 trilyonyuana (təxminən 231 milyard dollar) çatdırılıb ki, bu da yenə7,2%-lik artıma bərabərdir.
Bununla belə, hərbi xərclərin nəzərəçarpacaq artımınabaxmayaraq, Çinin müdafiə xərclərinin ÜDM-dəki payı nisbətən sabitqalıb. 2023-cü ildə bu göstərici təxminən 1,7% təşkil edirdi.Müqayisə üçün, ABŞ-ın 2023-cü ildəki hərbi xərcləri 916 milyarddollar olub ki, bu da onların ÜDM-nin 3,5%-nə bərabərdir.
Hərbi xərclərin strukturu
Çinin müdafiə büdcəsinin artımı əsasən Çin Xalq AzadlıqOrdusunun (XAO) modernləşdirilməsi və gücləndirilməsi məqsədidaşıyır. Əsas investisiya istiqamətləri bunlardır:
- Yüksək texnologiyalı silahların hazırlanması və alınması: Çinmüasir silah sistemlərinin, o cümlədən hipersəs raketlərinin,pilotsuz uçuş aparatlarının və kibertəhlükəsizlik sistemlərininyaradılmasına böyük sərmayə yatırır.
- Hərbi-dəniz qüvvələrinin modernləşdirilməsi: Təyyarədaşıyangəmilər, esmineslər və nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayıqlarıninşası Çinin dünya okeanında mövqelərini möhkəmləndirmək məqsədinidaşıyır.
- Kosmik proqramların inkişafı: Çin hərbi kosmiktexnologiyaların, xüsusilə peyk rabitə və müşahidə sistemlərinininkişafına xüsusi diqqət yetirir.
Çinin hərbi xərclərinin artımı xüsusilə Asiya-Sakit okeanregionunda bir sıra ölkələrdə narahatlıq doğurur. Yaponiya vəHindistan kimi qonşu dövlətlər Çinin hərbi potensialınıngüclənməsini potensial təhlükə kimi qəbul edir və öz müdafiəstrategiyalarını buna uyğun şəkildə yenidən formalaşdırırlar. ABŞda Çin silahlı qüvvələrinin güclənməsini diqqətlə izləyir və buprosesin qlobal güc balansına təsir göstərə biləcəyindənehtiyatlanır.
Çində isə müdafiə büdcəsinin artırılması milli təhlükəsizliyintəmin edilməsi və suverenliyin qorunması üçün zəruri addım kimidəstəklənir. Tarixi təcrübə - xarici işğal və alçaldılma dövrləri -Çində güclü və müasir orduya ehtiyac olduğuna dair ictimai rəyformalaşdırıb. Bundan əlavə, hərbi sənayenin inkişafı ölkəniniqtisadi artımına və texnoloji irəliləyişinə töhfə verir.
Çinin hərbi xərclərinə dair daxili və xarici baxışlar arasındakəskin fərqlər var. Qərb ölkələri, xüsusilə ABŞ, bu artımıAsiya-Sakit okean regionunda sabitliyə təhdid kimi görür. Bununəksinə olaraq, Çin xalqı müdafiə büdcəsinin artırılmasını millimaraqların qorunması və potensial təhlükələrin qarşısının alınmasıüçün zəruri addım kimi dəyərləndirir.
Bu fərqin kökündə həm tarixi təcrübələrdəki fərqlər, həm də Çinvə Qərb arasındakı sosial-mədəni xüsusiyyətlər dayanır.
Tarixi yaddaş Çin xalqının müdafiə siyasətinə baxışında mühümrol oynayır. Çin milləti son iki əsr ərzində yaşadığı çoxsaylıalçaldıcı hadisələrin izlərini hələ də daşıyır. XIX əsrdə baş verənafyun müharibələrindən başlayaraq Çin dəfələrlə xarici müdaxilələrəvə təcavüzlərə məruz qalıb. 1900-cü ildə səkkiz dövlətinordularının Çinə hücumu, XX əsrin ilk yarısında Yaponiyanın işğalıvə bir sıra ərazi itkiləri Çin xalqının şüurunda dərin izqoyub.
Bu faciəvi tarixi hadisələr “Əgər zəifsənsə, səni əzəcəklər”düşüncəsini geniş yayılmış inanca çevirib. Son onilliklərdə Çininsürətli iqtisadi inkişafı isə bu inamı daha da möhkəmləndirib vəgüclü ordunun təhlükəsizlik üçün əsas təminat olması fikrinigücləndirib.
Bununla yanaşı, Çin unikal sosial-mədəni quruluşa malikdir ki,bu da kollektivizm və milli birliyə əsaslanır. Çin fəlsəfəsindəmillət anlayışı tez-tez böyük bir ailə obrazı ilə assosiasiyaolunur; burada dövlət başçının, ordu isə ailəni qoruyan müdafiəçiyəbənzədilir. Bu kollektiv yanaşma Qərbin fərdiyyətçi dəyərləri iləkəskin ziddiyyət təşkil edir, burada yüksək hərbi xərclər çox vaxtvətəndaş cəmiyyətinə yük kimi qiymətləndirilir.
Maraqlıdır ki, Çində hərbi gücün artırılmasını tələb edən“şahinlər” adətən ordu və dövlət strukturlarından deyil, məhzsıravi vətəndaşlar arasından çıxır. Bu fenomen Çində əhalinintəhlükəsizlik və ərazi bütövlüyü məsələlərinə olan dərinnarahatlığını vurğulayır. ABŞ-da isə vətəndaş cəmiyyəti yüksəkhərbi xərclərə tez-tez etiraz edir, halbuki Çin ictimaiyyəti hesabedir ki, ölkənin müdafiə büdcəsi xarici təhlükələrə qarşımühafizəni təmin etmək üçün hələ də kifayət qədər yüksək deyil.
Çin və ABŞ müdafiə büdcəsinin müqayisəsi
ABŞ və Çin arasında müdafiə xərcləri fərqi təkcə maliyyə miqyasıilə deyil, həm də milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi, stratejiməqsədlər və təhlükə qavrayışı baxımından prinsipial fərqləri əksetdirir.
Çinin müdafiə büdcəsi davamlı artım nümayiş etdirsə də, bugöstərici hələ də ABŞ-ın müdafiə xərclərindən həm mütləqrəqəmlərlə, həm də struktur baxımından xeyli geri qalır. Bu amilhəm Çində, həm də beynəlxalq müstəvidə ictimai rəyinformalaşmasında mühüm rol oynayır.
2024-cü ildə ABŞ-ın müdafiə büdcəsi 842 milyard dollar təşkiledib ki, bu da Çinin eyni il üçün nəzərdə tutulan 249 milyarddollarlıq hərbi xərclərindən 3 dəfədən çox çoxdur. Bu fərq ilkbaxışda böyük görünsə də, hər iki ölkənin strateji mövqeyi,müttəfiqlik öhdəlikləri və hərbi iştirak miqyası kimi fərqliamilləri nəzərə almaq vacibdir.
- ABŞ dünyada geniş hərbi infrastrukturun saxlanmasına böyükvəsait ayırır. Birləşmiş Ştatların 750-dən çox hərbi bazasımüxtəlif regionlarda - Avropa, Yaxın Şərq, Şərqi Asiya və CənubiAmerikada fəaliyyət göstərir. Bu qlobal iştirak böyük miqdardalogistika, personal və texniki xidmət xərclərini tələb edir.
- Çin, əksinə, hərbi gücünü əsasən Asiya-Sakit okean regionundamöhkəmləndirməyə yönəlib və xaricdəki hərbi iştirakı xeyliməhduddur. Pekin "Bir kəmər - bir yol" strategiyası çərçivəsindəlimanlar və ticarət yolları şəbəkəsini fəal şəkildə inkişaf etdirsədə, onun xarici hərbi iştirakının miqyası hələ ki məhduddur.
Çinin hərbi büdcəsinin sürətlə artmasına baxmayaraq, buxərclərin ölkənin ÜDM-dəki payı nisbətən aşağı olaraq qalır -təxminən 1,5%. Müqayisə üçün, ABŞ ÜDM-nin 3,5%-ni müdafiəxərclərinə yönəldir. Bu isə onu göstərir ki, nisbi ifadədə Çininhərbi xərcləri iqtisadi imkanlarına nisbətdə xeyli daha təmkinli vəölçülüdür.
Bu faktlar Qərb mediasında yayılan “Çinin aqressiv militarizmi”barədə populist narrativlərin həqiqətə uyğun olmadığını göstərir vəPekinin müdafiə potensialının artırılmasında ehtiyatlı strategiyayaüstünlük verdiyini vurğulayır.
Çinin hərbi xərclərinin artımı Asiya-Sakit okean regionundakımürəkkəb geosiyasi vəziyyət fonunda əsaslı görünür. Bu artıma təsiredən əsas amillər bunlardır:
Tayvan böhranı
Tayvan boğazı regionda ən gərgin nöqtələrdən biri olaraq qalır.ABŞ-ın bu bölgədəki hərbi iştirakının güclənməsi fonunda Pekinmümkün eskalasiya ssenarilərinə hazırlıq məqsədilə silahlıqüvvələrinin hazırlıq səviyyəsini artırır. Cənubi Çin dənizi
Çin Pataşel və Spratli adaları da daxil olmaqla stratejiəhəmiyyətli arxipelaqlara iddia edir ki, bu da Vyetnam, Filippin,Malayziya və digər region ölkələrinin narazılığına səbəb olur.Pekin bu bölgədə hərbi mövqelərini gücləndirərək aerodromlar, radarsistemləri və hərbi qarnizonlar qurur. Hindistanla sərhəd
2020-ci ildə Ladakh bölgəsində baş verən sərhəd münaqişəsi Çininqərb sərhədlərində hərbi qüvvələrin daimi gücləndirilməsininzəruriliyini nümayiş etdirdi. XAO-nun modernləşdirmə proqramı
Çin Xalq Azadlıq Ordusunu (XAO) müasir və yüksək texnologiyalısilahlarla təchiz edilmiş döyüş qabiliyyətli struktura çevirməyiqarşısına məqsəd qoyub. Bu çərçivədə hərbi-hava qüvvələrinin,donanmanın və raket qoşunlarının inkişafına xüsusi diqqətyetirilir.
Artan hərbi xərclərə baxmayaraq, Çin müdafiə potensialınınartırılması siyasətində mülayim və planlı yanaşma sərgiləyir.2014-cü ildən etibarən Çinin hərbi büdcəsi hər il 6-8% intervalındastabil artım nümayiş etdirir. Bu isə Pekinin hərbi potensialınıuzunmüddətli strategiya ilə mərhələli şəkildə gücləndirdiyinigöstərir.
Xərclərin istiqamətləri
Çinin müdafiə xərclərində əsas diqqət bu sahələrə yönəlib:
- Hərbi kadr hazırlığının səviyyəsinin artırılması və şəxsi heyətüçün xidmət şəraitinin yaxşılaşdırılması.
- Müasir silah sistemlərinin inkişafı, o cümlədən pilotsuztexnologiyalar, hipersəs raketləri və raket əleyhinə müdafiəsistemləri.
- Hərbi-dəniz qüvvələrinin gücləndirilməsi - xüsusilə ABŞ-ıntəyyarədaşıyan gəmilərinə bənzər katapult sistemi ilə təchizedilmiş üçüncü Çin təyyarədaşıyan gəmisi olan “Fuczyan”ın inşası buistiqamətdə diqqətçəkicidir.
- Çətin iqlim şəraitində və uzaq hərbi bazalarda təlimlərinintensivləşdirilməsi.
Qeyd etmək lazımdır ki, son illərdə Pekin öz hərbi xərclərininşəffaflığını təmin etmək üçün ciddi addımlar atır. Xüsusilə, Çinin“Ağ kitab” adlı rəsmi sənədində vurğulanır ki, Çinin hərbi inkişafıyalnız regionda sülh və sabitliyin təmin edilməsi məqsədinə xidmətedir.
… Çinin hərbi xərclərinin artımı beynəlxalq arenada diqqətləizlənilməyə davam edir. Pekin özünü müdafiə strategiyasınıehtiyatla qurmağa çalışsa da, ABŞ və müttəfiqləri bunu tez-tezaqressiv ekspansiya cəhdi kimi qiymətləndirirlər. Xüsusilə Tayvanboğazı və Cənubi Çin dənizi ətrafındakı gərginlik Pekinin hərbipotensialının gücləndirilməsinə şübhə ilə yanaşan ölkələrinnarahatlığını artırır.
Lakin Çinin müdafiə xərclərindəki artım həm tarixi təcrübələrdəndoğan təhlükəsizlik ehtiyaclarına, həm də ölkənin daxili ictimaidəstəyinə əsaslanır. Nəticə etibarilə, Çin rəhbərliyi hərbipotensialını artırmaqla Qərbin basqılarına və regiondakı geosiyasiçağırışlara cavab verməyə çalışır. Bu isə gələcəkdə Tayvan boğazı,Cənubi Çin dənizi və sərhəd mübahisələri ətrafında geosiyasigərginliyin daha da artacağı ehtimalını gücləndirir.
Çinin hərbi xərclərinin artımı ölçülü templə davam etməsinə vəPekinin bu xərcləri əsasən müdafiə məqsədilə artırdığınıvurğulamasına baxmayaraq, ABŞ və onun müttəfiqləri bu addımlarıtez-tez aqressiv strategiyanın bir hissəsi kimi qiymətləndirir.Qərb mediasında geniş yayılan “Çin təhlükəsi” narrativi xüsusiləCənubi Çin dənizi və Tayvan ətrafındakı ərazi mübahisələri fonundagüclənməkdədir.
- Yaponiya son onilliklərin ən böyük müdafiə büdcəsi artımınıelan edərək, 2024-cü ildə 50 milyard dollardan çox vəsaitayırıb.
- Hindistan silahlı qüvvələrini sürətlə modernləşdirir və Çinləsərhəd boyunca hərbi mövcudluğunu artırır.
- ABŞ və NATO ölkələri Çin təhlükəsinin qarşısını almaq məqsədiləSakit okean regionunda hərbi mövcudluqlarını gücləndirir, Pekinicilovlamaq siyasətinə sadiq olduqlarını nümayiş etdirirlər.
Bu addımlar onu göstərir ki, ABŞ və Çin arasındakı hərbixərclərdəki fərq təkcə maliyyə məsələsi deyil, eyni zamanda bu ikiölkənin təhlükəsizlik siyasətinə yanaşmalarının prinsipialfərqlərini də əks etdirir.
Çinin müdafiə strategiyası
Çinin hərbi büdcəsinin artımı daha çox təmkinli və hesablanmışsiyasətə əsaslanır. Pekin təkcə öz milli maraqlarını qorumağadeyil, eyni zamanda potensial silahlanma yarışından qaçmağaçalışır. Lakin beynəlxalq gərginliyin artması və Qərbin Pekinəqarşı getdikcə sərtləşən ritorikası Çin ictimaiyyətində güclüorduya ehtiyac olduğuna dair inamı daha da möhkəmləndirir.
Çinin uzunmüddətli strategiyasını nəzərə alsaq, yaxın illərdəölkənin müdafiə xərclərinin sabit artım tempinin qorunubsaxlanacağı gözlənilir. Bununla yanaşı, bu tendensiyanın Tayvanboğazı, Cənubi Çin dənizi və sərhəd bölgələrində geosiyasigərginliyin artması ilə müşayiət ediləcəyi ehtimalı böyükdür.
Çinin tarixi ağır mis heykələ bənzəyir - zamanın yaratdığıpatina ilə örtülmüşdür. Tarixin küləkləri bu heykəlin üzərinə özizlərini qoyub: fırtınaların, tufanların, yağışların və qızmargünəşin təsiri burada açıq şəkildə görünür. Lakin bu heykəlinözəyində - onun bürünc karkasında - dəyişməz bir iradə qorunubsaxlanılıb: ayaqda qalmaq, möhkəmlənmək və güclənmək arzusu.
Çinin hərbi xərclərinin artımı sadəcə kağız üzərindəkirəqəmlərlə izah edilə bilən bürokratik qərar deyil. Bu, Pekinintəhlükəsizlik uğrunda mübarizəsinin bir hissəsidir - elə birmübarizə ki, burada söhbət təkcə ərazi bütövlüyündən yox, həm dətarixin acı xatirələrinin yenidən yaşanmaması üçün görüləntədbirlərdən gedir.
Çin öz ordusunu yalnız hərbi qüvvə kimi deyil, qədim əjdahaobrazı kimi görür - bu əjdaha öz poladdan zəncirləri ilə ölkəninsərhədlərini bürüyərək, son iki əsrdə Çinin yaşadığı alçaldıcıtarixin bir daha təkrarlanmasına imkan verməməlidir. Tayvan boğazı,Cənubi Çin dənizi, Hindistanla sərhəd bölgələri - bu gərginlikocaqları Çin cəmiyyətində abstrakt münaqişə deyil, bu poladqalxanda əmələ gələ biləcək potensial çatlar kimi qəbul edilir.
Lakin Çin xarici sərhədlərə hücum etməyə can atmır, öz qəzəbinidünyaya yaymağa çalışmır. Onun strategiyası daha çox kəndirdəyeriyən bir akrobatın hərəkətlərini xatırladır - ölçülüb-biçilmişaddımlar, diqqətlə düşünülmüş hərəkətlər, hər detal üzərindəcəmləşmiş diqqət. Orduya yatırılan hər dollar sanki ərimiş metaldamlası kimi Çin müdafiəsinin zirehini daha da möhkəmləndirir.
Bu zireh güclü olmalı, lakin aqressiv olmamalıdır; elastik,lakin təhdid yaratmayan bir quruluşda qurulmalıdır. Çünki Pekinanlayır ki, dünya nizamı incə, kövrək bir porçelan qabıdır vəistənilən qəfil hərəkət onu sındıra bilər.
Bəziləri üçün Çin - artan hərbi qüdrəti ilə dünya nizamınameydan oxumağa hazır olan qorxunc bir nəhəngdir. Digərləri üçün isəbu, yalnız qılınc kimi parıldayan bir qalxanın arxasında gizlənən,mürəkkəb tarixi və keçmiş səhvlərin təkrarlanması qorxusu iləyaşayan bir dövlətdir.
Vaşinqtonda, Tokioda və ya Dehlidə siyasətçilərin nədüşündüyündən asılı olmayaraq, Pekin öz gücünü inamlı, dəqiq vəsəbrlə artırmağa davam edir - bu isə sanki qələm ustasının fırçasıilə incə və düşünülmüş hər bir xəttin vurulmasını xatırladır. Çünkibu cizgilərin arxasında təkcə siyasət deyil, eyni zamanda birxalqın fəlsəfəsi dayanır - kim sayıqlığını itirərsə, o, qaçılmazşəkildə sülhü də itirəcəkdir.
Bəlkə də Çinin dünyaya ötürmək istədiyi əsas dərs məhz budur:Güc - yumruğu masaya vurmaqda deyil. Güc - o yumruğun o qədərmöhkəm olmasıdır ki, onu istifadə etməyə ehtiyac qalmasın.
