Qardaş Türkiyənin paytaxtı Ankarada gün üzü görən “Yüce Erek” - Türk dünyası fikir, mədəniyyət, araşdırma dərgisinin 25-ci il özəl sayında Əkbər Qoşalının yazısı yayınlanıb. Həmin yazını oxucularımızla bölüşürük:
Türk dünyasının dünəni, bugünü və
gələcəyində mədəniyyətin rolu
Türk dünyasının tarixi və mədəniyyəti minillərlə ölçülən dərin köklərə malikdir. Əslində, tarix elə mədəniyyətin formalaşdığı və formalaşdırdığı hadisələrdən (gündəliklərdən, ildəliklərdən) başlayır. Mədəniyyət – insanın zəka, zəhmət və ruh gücü ilə yaratdığı bütün dəyərlərin universal toplusudur. Türk xalqları çox geniş coğrafiyada dil, ədəbiyyat, incəsənət və gələnəklər üzəri zəngin mədəni irs yaratmış, bu irsi yalnız qorumaqla yetinməyib, eyni zamanda, mədəni alış-verişdə bulunaraq Avrasiya başda olmaqla, dünyanın müxtəlif bölgələrinə təsir etmişlər. Bununla yanaşı, digər mədəniyyətlərdən də təsirlənmiş, özəlliklə din və dil sahəsində yeni ünsürlər mənimsəmişlər.
Türk mədəni irsinin yayılması və qalxınması
Türk mədəniyyəti yüzillər boyunca müxtəlif coğrafiyalara yayılaraq, türk xalqlarının ortaq dəyəri olmuşdur. Bu gün də həmin mədəniyyət yaradıcı gücü, məhsuldarlığı və qarşılıqlı təsirləri ilə inkişaf etməkdədir. Lakin etiraf etmək gərək ki, keçmişdə daha çox təsir göstərən türk mədəniyyəti, son yüzilliklərdə daha çox yabançı təsirlərə uğramışdır. Qədimdə yeni dini sistemləri mənimsəyən və bunu dövlətçilik çıxarlarına uyğun edən türklər, son yüzillərdə əsasən texnologiya və diplomatiya mədəniyyətindən təsirlənmişlər.
Bu kontekstdə, ilk sayı 25 il öncə çıxan “Yüce Erek” dərgisi Türk dünyasının mədəniyyət, tarix və etnoqrafiya sahələrində önəmli araşdırmalar aparır, ortaq mədəni irsi qorumaq və gələcək nəsillərə çatdırmaq yönündə dəyərli töhfələr verir.
Türk dünyasının dünəni: ortaq mədəniyyətin əsasları
Türk dünyasının keçmişi ortaq mədəniyyətin formalaşmasının təməllərini nümayiş etdirir. Türk xalqları tarixən birlikdə yaşamış, ortaq qəhrəmanlıq dastanları yaratmış, dil və dini inanclarını bölüşmüşlər. Türküstan ərazisində köçəri həyat sürən dədə-babalar zamanla Anadolu, Qafqaz, Sibir və Balkanlar da içinə almaqla geniş coğrafiyaya yayılmışlar. Bu köçlər türk xalqlarının dilini, gələnəklərini və mədəni bağlarını zənginləşdirmişdir.
“Dədəm Qorqudun Bitiyi”, “Manas”, “Kutadqu-Bilik”, “Alpamış”, “Koroğlu” və digər dastanlar türk xalqlarının ortaq mədəniyyətini əks etdirən möhtəşəm örnəklərdir. Bu irs bu gün də Türk birliyinin güclənməsində önəmli rol oynamaqdadır.
Günümüz Türk dünyası:
yenidən qovuşma və birlik
Bu gün türk xalqları arasında hərtərəfli işbirliyi üçün geniş imkanlar yaranmışdır. Özəlliklə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqillik qazanan türk dövlətləri Türkiyə və Azərbaycan ilə birlikdə siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə işbirliyini gücləndirmişlər.
TÜRKSOY, TÜRKPA, Uluslararası Türk Akademiyası, Uluslararası Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, ən başda Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi qurumlar vasitəsilə ortaq mədəniyyət və dil bağları daha da möhkəmləndirilir, birgə layihələr həyata keçirilir. Həmçinin Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi kimi vətəndaş cəmiyyəti institutları bu mədəni bağların inkişafına töhfə verir.
Bu işbirliyi təkcə tarixi kökləri qorumaqla bitmir, həm də ortaq mədəniyyəti çağdaş dəyərlərlə zənginləşdirərək yeni nəsillərə ötürməyi hədəfləyir. “Yüce Erek” dərgisi də 25 illik fəaliyyəti ilə bu prosesdə özünəxas rol oynayaraq türksoylu xalqların tarixini, ədəbiyyatını və incəsənətini tanıtmaq yönündə xeyli iş görmüşdür.
Türk dünyasının gələcəyi:
mədəniyyətin rolunun gücləndirilməsi
Türk dünyasının gələcəyində mədəniyyətin rolu daha da artacaqdır. Çünki ortaq mədəniyyət milli kimliyin güclənməsində, birlik ruhunun qorunmasında və işbirliyinin inkişafında əsas faktorlardan biridir.
Qloballaşma sürəcində türk xalqları öz mədəniyyətlərini qoruyaraq, dünya mədəniyyətinə də töhfələr verməyə davam etməlidir. Çağdaş texnologiyaların tətbiqi ilə türk mədəniyyətinin daha geniş auditoriyaya çatdırılması mümkün və vacibdir. Özəlliklə rəqəmsal platformalar üzərindən gənc nəsillərin marağı artırıla bilər.
Bu gün ortaq əlifba məsələsində ciddi irəliləyişlərin əldə edilməsi sevindiricidir. Eyni zamanda, Əhməd Yəsəvi adına Qazax-Türk Universiteti, Manas Universiteti, Türkiyə-Azərbaycan Universiteti kimi ortaq ali təhsil ocaqları və ortaq televiziya layihələri türk xalqlarını bir-birinə daha da yaxınlaşdırır.
Ortaq türk tarixinin və mədəniyyətinin özəlliklə gənclər arasında yayılması üçün çağdaş təhsil proqramlarının tətbiqi, ortaq dəyərlərin və tarixi şəxsiyyətlərin yeni əsərlərdə əks etdirilməsi vacib addımlardandır. Bu cür təşəbbüslər türk xalqlarının birliyini möhkəmləndirəcək və mədəniyyətin bu birliyin əsas sütunlarından biri olmasını təmin edəcəkdir.
Beləliklə,
“Yüce Erek” dərgisi türk mədəniyyətinin keçmişdən gələcəyə uzanan yolunu işıqlandıran, onu yaşatmağı və qorumağı öz missiyası bilən dəyərli platformalardan biridir. Dərgi, Türk dünyasında mədəniyyətin yerini və rolunu vurğulamaqla yanaşı, ortaq dəyərləri oxuculara çatdırmaq baxımından önəmli görəvə yiyə durur.
Türk dünyasının dünəni, bugünü və gələcəyi ilə bağlı sağlam düşüncə formalaşdırmaq təkcə tarixi bilgilərə əsaslanmaq deyil, həm də gələcək üçün konkret strategiyalar qurmaq deməkdir.
Əgər “Ortaq keçmişdən ortaq gələcəyə” yol aldığımızı qəbul ediriksə və “uzun, incə bir yol” getdiyimizi unutmuruqsa, birlikdə yeni uğurlara imza atmaq mümkündür!
Qardaş Türkiyənin Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dediyi kimi, “Daha ədalətli bir dünya mümkün” və bu ədalətin əsas dayaqlarından biri də türk birliyinin güclü olmasıdır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Milli Məclisdəki andiçmə törənində (14.02.2024) belə demişdi:
“…ilk növbədə, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində səylərimizi davam etdirəcəyik. Bu, bizim üçün prioritetdir. …Çünki bu, bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır.”
Çuvaşlar demiş: EPİR PULNA, PUR, PULATPAR!
(“Vardıq, varıq, var olacağıq!”)
Saxa-Yakutlar demiş: URUY-AYXAL!
“Yüce Erek” dərgisinin yubileyi qutlu olsun!
URA!
Əkbər QOŞALI
