Avropanı İkinci Dünya müharibəsi dövrünü xatırladan narahatedici miqyasda antisemitizm dalğası bürüyüb. Statistika dəhşət doğurur: son illərdə antisemitizm aktlarının sayı 2014-2015-ci illərlə müqayisədə iki dəfə artıb. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, antisemitizm artıq marginal fenomen deyil - o, ictimai rəyə nüfuz edərək sağçı radikalları, solçu ekstremistləri və islamçı fanatikləri birləşdirən ümumi ritorikaya çevrilib.
Ən narahatedici hadisələrdən biri 8 mart 2025-ci ildə Parisdə baş verib. Həmin gün Beynəlxalq Qadınlar Gününə həsr olunmuş ənənəvi yürüşə on minlərlə insan qatılıb. Lakin həmrəylik və qadın haqlarının müdafiəsi əvəzinə mitinq parçalanma ilə yadda qalıb: antisemitizmə qarşı mübarizə aparan Nous vivrons ("Biz yaşayacağıq") hərəkatının fəalları ayrıca kolonda sıxışdırılıb. Bu təşkilat sosial şəbəkələrdə, universitetlərdə və metroda antisemitizmin qurbanı olanların hüquqlarını müdafiə etməklə yanaşı, 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS döyüşçülərinin hücumu zamanı zorakılığa məruz qalmış yəhudi qadınların hüquqlarını da qoruyur. Hərəkatın fəalları onların şərtsiz dəstək tələbinə rədd cavabı verildiyindən şikayətləniblər.
Aksiyadan öncə sosial şəbəkələrdə "sionistləri yürüşə buraxmamaq" çağırışları yayılmışdı. Nəticədə Nous vivrons fəallarını polis mühafizə edərək onların ümumi nümayişə qoşulmalarına imkan verməyib. Şahidlərin sözlərinə görə, Respublika Meydanında yəhudi feministlərin yolunu propalestin aktivistləri kəsib və anti-İsrail şüarları səsləndiriblər. "2025-ci ilin 8 martında neofeminizm fələstin məsələsi naminə antisemitizmə çevrildi" - deyə Le Figaro nəşrinin şərhçisi acı təəssüflə bildirib.
Fransa yəhudi icması - təxminən 440 min nəfərlə Avropanın ən böyük yəhudi diasporudur. Lakin icma üzvləri uzun müddətdir özlərini təhlükəsiz hiss etmirlər. Bu hiss xüsusilə artan hücumlar və vandalizm aktları fonunda güclənib. 2023-cü ilin mayında Ruanda sinaqoqu yandırılıb: Əlcəzair əsilli 29 yaşlı şəxs binaya "Molotov kokteyli" atıb, ardınca hadisə yerinə gələn polislərə bıçaqla hücum edib. Hücumçu yerindəcə zərərsizləşdirilib. 2024-cü ilin əvvəlində eyni sinaqoq və ravvinin evi yenidən vandalizmin hədəfi olub: divarlarda svastikalar və "yəhudi təcavüzkarlarını qaz kameralarına göndərin" kimi çağırışlar peyda olub.
Bu təhlükələr fonunda bir çox gənc yəhudi Fransanı tərk etməyə başlayıb. "Bəziləri artıq İsrailə köçüb, digərləri isə ciddi şəkildə miqrasiyanı düşünür" - deyə ictimai fəal Şmuel Lyubetski vurğulayıb.
Vəziyyət Qəzza zolağında baş verən münaqişənin kəskinləşməsindən sonra daha da gərginləşib. 2023-cü ildə Fransa Yəhudi İcmasının Müdafiə Xidməti (SPCJ) 1600-dən çox antisemitizm hadisəsi qeydə alıb - bu, əvvəlki üç ilin birlikdə verdiyi göstəricidən çoxdur. Onlardan 1200-dən çoxu 2023-cü ilin son aylarında, HƏMAS-ın 7 oktyabr hücumundan sonra baş verib. Müqayisə üçün: 2022-ci ilin eyni dövründə cəmi 107 hadisə qeydə alınmışdı. 2023-cü ildə baş verən hücumlar arasında 85-i fiziki zorakılıq olub.
2024-cü ildə isə zorakılıq səviyyəsi azalmaq əvəzinə daha da artıb. SPCJ 1570 antisemitizm hadisəsi, o cümlədən 106 fiziki zorakılıq aktı qeydə alıb ki, bu da son on ilin ən yüksək göstəricisidir.
Bəzi hadisələr antisemitizmin artmasına artıq alışmış fransızları belə sarsıdıb. 2024-cü ilin iyul ayında naməlum iki şəxs yəhudi əsilli yaşlı qadına hücum edərək onu yerə yıxıb, təpikləyib və "Çirkli yəhudi, sən elə bunu haqq edirsən!" deyə qışqırıblar. Bundan bir ay əvvəl üç yeniyetmə 12 yaşlı yəhudi qızı döyüb, ona təcavüz edərək öldürməklə hədələyiblər. 2023-cü ilin dekabrında isə bıçaqla silahlanmış bir şəxs Paris ətrafındakı yəhudi uşaq bağçasına daxil olaraq uşaqları qorxudub və 7 oktyabr hadisələrinə istinad edərək qırğın törətmək təhdidində bulunub.
Antisemitizmin passiv formaları da getdikcə yayılır. CRIF-in 2023-cü ilin sentyabr ayında keçirdiyi sorğuya əsasən, fransızların 12 faizi yəhudilərin ölkəni tərk etməsini müsbət hal sayır. 2020-ci ildə bu göstərici cəmi 6 faiz idi. 35 yaşadək gənclər arasında bu rəqəm 17 faizə çatır. Daha qorxunc fakt isə odur ki, fransız gənclərin 14 faizi HƏMAS-a rəğbət bəslədiyini bildirir. "Bu, tarixi tendensiyaya ziddir. Gənclər sosial şəbəkələrdə yayılan antisemit və islamçı ideologiyalara daha açıq şəkildə məruz qalır" - deyə CRIF-in prezidenti Yonatan Arfi qeyd edib.
Fransada antisemit stereotiplər xüsusilə İslam dininə etiqad edənlər arasında geniş yayılıb. Sorğular göstərir ki, onlardan 31 faizi yəhudilərin "orta fransızdan daha varlı", 27 faizi yəhudilərin "Holokost xatirəsini şəxsi maraqları üçün istifadə etdiyini", 25 faizi isə yəhudilərin "iqtisadiyyat və maliyyə sahəsində həddindən artıq gücə sahib olduğunu" düşünür.
Bu narahatedici tendensiyalar Avropanın digər ölkələrini də bürüyüb. Birləşmiş Krallıqda 2023-cü il antisemit hadisələrin sayına görə rekord il olub - 4300 belə fakt qeydə alınıb ki, bunun da yarıdan çoxu 7 oktyabrdan sonra baş verib. 2024-cü ildə bu göstərici 3500-ə ensə də, bu, yenə də əvvəlki illərlə müqayisədə 1,5-2 dəfə yüksəkdir.
Ən dəhşətli hadisə 2023-cü ilin noyabrında Amsterdamda baş verib. Propalestin nümayişçiləri israilli futbol azarkeşlərinə qarşı ov təşkil edərək onları döyüb, kanallara atıb və otellərində izləyiblər. 20-dən çox insan xəsarət alıb. İsraildə bu hadisə "yəhudi poqromu" adlandırılıb.
Bütün Avropada yəhudi icmaları getdikcə daha qapalı həyat tərzinə keçirlər. İnsanlar kipa, Davud ulduzu taxmağa və ya qapılarına mezuz qoymağa çəkinirlər. Yəhudi tələbələr universitetlərdən qovulur, sinaqoqlar, yəhudi evləri və qəbiristanlıqlar isə vandalların hədəfinə çevrilir.
"Biz Avropada yəhudi həyatının yaşaması uğrunda mübarizə aparırıq" - deyə Avropa Yəhudi Assosiasiyasının rəhbəri Menahem Marqolin bildirib. "Yəhudi geyimində olanlar və ya qapısında mezuza olanlar təqiblərə və təhdidlərə məruz qalır. Sadəcə təhlükəsiz yaşamaq üçün kimliyimizi gizlətmək məcburiyyətindəyik".
İsrailə qarşı aqressiv mövqe və antisemitizmin güclənməsi
2023-cü il oktyabrın 7-dən sonra İsrailin Avropadakı ən sərt tənqidçilərindən biri məhz İrlandiya oldu. İrlandiya hökuməti təkcə Fələstin dövlətini tanımaqla kifayətlənməyib, həm də İsraili Qəzza əhalisinə qarşı soyqırım törətməkdə ittiham edib. Üstəlik, Dublin Cənubi Afrikanın İsrailə qarşı Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində qaldırdığı iddiaya qoşulduqdan sonra Təl-Əviv öz səfirliyini İrlandiyada bağlamaq qərarına gəlib.
İrlandiyada antisemit əhval-ruhiyyə yalnız siyasətçilərin bəyanatları ilə məhdudlaşmır. 2024-cü ildə ölkədə ciddi qalmaqal baş verib. Təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən Impact-se qeyri-hökumət təşkilatının hesabatında irland məktəb dərsliklərində tarixi faktların ciddi şəkildə saxtalaşdırıldığı üzə çıxıb. Bu dərsliklərdən birində nasistlərin ölüm düşərgəsi Auşvits "hərbi əsir düşərgəsi" kimi təqdim olunub. Digər kitabda isə yəhudilər "İsanı sevməyən insanlar" adlandırılıb, iudaizm isə zorakılığı və müharibələri qəbul edən bir din kimi təsvir edilib.
"Pro-fələstin yürüşləri, siyasətçilərin və mediada yayılan aqressiv ritorika, eləcə də məktəblər və universitetlərdə baş verən antisemit hadisələr yəhudi icmasını narahatlıq və çaşqınlıq içində qoyur," - deyə İrlandiya Yəhudi İcmasının nümayəndə heyətinin rəhbəri Moris Koen The Insider nəşrinə müsahibəsində bildirib. Onun sözlərinə görə, İrlandiyada antisemitizmin tarixi kökləri var: keçmişdə irlandlar Britaniya mandatı rejiminə qarşı mübarizə aparan yəhudilərə rəğbət bəsləyirdilər, çünki özləri də Böyük Britaniyadan müstəqillik uğrunda mübarizə aparırdılar. Lakin zaman keçdikcə bu yanaşma tam əksinə çevrildi - indi isə rəğbət getdikcə "israilli kolonizatorlara" qarşı çıxan fələstinlilərin tərəfinə keçir. Bundan əlavə, 1970-1980-ci illərdə İrlandiya Respublika Ordusunun (İRA) Fələstinin Azadlıq Təşkilatı ilə sıx əməkdaşlığı da İrlandiyada antisemitizmin formalaşmasına təsir göstərən amillərdən biri olub.
Antisemitizmin yüksəlişi
Ekspertlər vurğulayırlar ki, Avropada və ümumilikdə dünyada antisemitizmin kəskin artımını yalnız İsrailin hərbi əməliyyatlarına reaksiya kimi izah etmək mümkün deyil. Bu tendensiya son onilliklər ərzində tədricən güclənib. Jean Jaurès Fondunun Siyasi Radikalizmə Nəzarət Mərkəzinin direktoru Jan-İv Kamyunun fikrincə, bu prosesin başlanğıcı 2000-ci il sayılmalıdır - həmin il ikinci İntifadanın başlaması və İsrail ilə Fələstin Administrasiyası arasında sülh danışıqlarının uğursuzluğa düçar olması ilə antisemit hadisələrin sayı kəskin artmağa başlayıb. Məsələn, Fransada 1999-cu ildə cəmi 82 antisemit akt qeydə alınmışdısa, 2000-ci ildə bu rəqəm 744-ə, 2004-cü ildə isə 974-ə yüksəlib.
Hətta Yaxın Şərqdə nisbi sakitlik dövründə belə, Avropada antisemitizm səviyyəsi 1990-cı illərin göstəricilərinə qədər enməyib. 2020-2021-ci illərdə COVID-19 pandemiyası antisemitizmin yeni katalizatoruna çevrildi. "Yəhudi sui-qəsdi" haqqında konspirasiya nəzəriyyələri, guya məhz onların lokdaun və vaksinasiya siyasətinin arxasında dayandığı barədə iddialar sürətlə yayıldı. 2023-cü ildə, hələ Qəzza münaqişəsi kəskinləşməmişdən əvvəl belə, ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliya kimi iri yəhudi icmalarına sahib ölkələrdə antisemitizm hadisələrinin sayı 2022-ci il göstəricilərini geridə qoymuşdu.
"Qəzzadakı müharibə sadəcə artıq nəzarətdən çıxmış bir alova odun əlavə etdi," - deyə Təl-Əviv Universitetinin Müasir Avropa Yəhudiliyini Tədqiqat Mərkəzinin hesabat müəllifləri qeyd edirlər.
Antisemitizmin yeni forması: "Radikal antisiyonizm"
Mütəxəssislər antisemitizmin mahiyyətində baş verən dəyişikliklərə də diqqət çəkirlər. Ənənəvi sağçı antisemitizmin fonunda indi "radikal antisiyonizm" adlanan təhlükə daha da geniş yayılmağa başlayıb. Bu forma İsrailə siyasi tənqid adı altında gizlənir, lakin əslində açıq-aşkar antisemit məzmun daşıyır.
"Bu gün bir çox insanlar özlərini "antisionist" adlandırır və deyirlər: "Xeyr, mən yəhudilərdən yox, sionistlərdən nifrət edirəm," - deyə Anti-Defamation League (ADL) təşkilatının Yaxın Şərq bölməsinin rəhbəri Karol Nuriye bildirib. "Lakin bu, özünüaldatma cəhdidir: antisemitizm nədirsə, antisiyonizm də odur. Çünki sionistlər kimlərdir? Onlar yəhudi xalqının öz torpağı üzərində tarixi hüququna inanan insanlardır."
İsrail əleyhinə nümayişlərdə tez-tez səslənən "Çaydan dənizə qədər, Fələstin azad olacaq" şüarı ADL ekspertləri tərəfindən antisemit məzmunlu çağırış kimi qiymətləndirilir. Bu şüar İsrailin yəhudi dövləti kimi məhv edilməsi və oradakı yəhudi əhalinin qovulması anlamına gəlir. BMT tərəfindən dəstəklənən "İki dövlət - iki xalq" konsepsiyasına zidd olan bu çağırış Çexiya və Bavariyada nifrət nitqi kimi tanınıb, Niderlandda isə açıq şəkildə zorakılığa çağırış sayılaraq qadağan edilib.
SSRİ-dən miras qalan ideoloji manipulyasiya
Yəhudilik və Holokost tarixinin tədqiqatçısı Kseniya Krimerin fikrincə, "sionizmin kolonializm olması" ideyasının yayılması 1960-cı illərin sonlarından etibarən Sovet İttifaqının apardığı genişmiqyaslı təbliğatın nəticəsidir. "SSRİ bu ideoloji konsepsiyanı Qərbdəki kommunist partiyaları təsir altında saxlamaq üçün istifadə etdi və bu, Qərb dünyasında, xüsusilə də mədəni və intellektual dairələrdə kök saldı," - deyə Krimer bildirir.
Bu ideoloji təhrif Yaxın Şərq münaqişəsini son dərəcə bəsit və yanlış şəkildə təqdim edir: "zalımlıq edən israilli işğalçı" ilə "məzlum fələstinli qurban" qarşı-qarşıya qoyulur. Halbuki Çin Uyğurlarının və ya Sudandakı qətliamların səbəb olduğu insan faciəsi dünya ictimaiyyətində Qəzza məsələsində olduğu qədər etiraz doğurmur.
Avropada antisemitizm artıq marginallaşmış fenomen deyil. O, siyasi ritorika və sosial şəbəkələrdəki aqressiv təbliğatla qidalanaraq ictimai rəyə nüfuz edib. Bu təhlükə təkcə yəhudi icmalarına deyil, Avropa demokratiyasının sabitliyinə də ciddi təhdid yaradır.
Sağ və sol arasında
Qəzza zolağında baş verən münaqişə fonunda güclənən anti-İsrail ritorikası Avropada paradoksal bir vəziyyət yaradıb. Ənənəvi olaraq liberal və sol qüvvələrə səs verən Avropa yəhudiləri indi islamlaşma və radikal hərəkatlarla mübarizə vəd edən sağçı partiyalara diqqət yetirməyə başlayıblar.
"Bu gün Fransa yəhudiləri üçün əsas təhlükə müsəlmanlardan və sol radikallardan gəlir" - deyə Ruanda sinaqoqunun ravvini Şmuel Lyubetski bildirir. "Solçular antisemitizmi sionizmlə mübarizə adı altında normallaşdırırlar," - deyə o izah edir. "Son seçkilərdə bir çox yəhudi ultrasağçı partiyalara səs verməyə üstünlük verdi, çünki onları sol radikal aktivistlərə qarşı əks güc kimi görürlər. Ultrasağçılar müsəlmanlardan nifrət edir və bu, bəzi yəhudilərin fikrincə, onlara qarşı düşmənçiliyin səviyyəsini azaldır."
Bu əhval-ruhiyyə sosioloji araşdırmalarda da təsdiqini tapır. CRIF-in keçirdiyi sorğuya əsasən, yəhudilər haqqında mənfi stereotiplərə sol radikal La France Insoumise (LFI) partiyasının tərəfdarlarının 55%-i və Marin Le Penin sağ radikal Milli Birlik (Rassemblement National) partiyasının seçicilərinin 52%-i inanır. Bununla belə, bu iki siyasi düşərgənin HƏMAS-a münasibəti daha qabarıq fərq yaradır. LFI tərəfdarlarının 25%-i bu terror təşkilatına simpatiya bəslədiyini bildirir və 44%-i 7 oktyabr hücumundan sonra belə HƏMAS-ı ekstremist hərəkat kimi tanımaqdan imtina edir. Marin Le Penin tərəfdarları arasında isə bu göstəricilər müvafiq olaraq cəmi 4% və 75% təşkil edir.
Bu məlumatlar təsadüfi deyil. La France Insoumise partiyasının lideri Jan-Lük Melanşon uzun müddətdir anti-İsrail ritorikası ilə tanınır. O, Fransız yəhudilərini "təkəbbürlü azlıq" adlandırmış və onları İsa peyğəmbərin ölümündə ittiham etmişdi. HƏMAS-ın terror hücumundan sonra Melanşon və onun tərəfdarları bu hücumu pisləməkdən imtina edərək, terrorçuları "müqavimət hərəkatı" adlandırdılar. Onun partiyasının deputatlarından biri Rima Həsən isə həmin vaxt bildirib ki, HƏMAS-ın hücumu "qanuni hərəkət idi" və İsrailin "özünümüdafiə hüququ yoxdur".
Fondapol və AJC təşkilatlarının məlumatlarına görə, Fransız yəhudilərinin 92%-i La France Insoumise partiyasını ölkədə antisemitizmin artmasına görə əsas siyasi məsuliyyət daşıyan qüvvə hesab edir. Respondentlərin yarıdan çoxu (57%) isə LFI-nin namizədi gələcək prezident seçkilərində qalib gələrsə, miqrasiyanı ciddi şəkildə nəzərdən keçirəcəklərini bildiriblər. "Elə bil ki, Fransada yəhudilər üçün artıq gələcək yoxdur" - deyə Parisin Böyük Sinaqoqunun baş ravvini Moşe Sebbaq sol blokun seçkidə uğur qazanmasından sonra bəyan edib.
Sağ populistlərin yəhudi icmalarına "sipər" siyasəti
Bu fonunda sağ populistlər özlərini yəhudi icmalarının "müdafiə qalxanı" kimi təqdim etməyə çalışırlar. Bu cəhdin bariz nümunəsi Niderland siyasətçisi Geert Vildersdir. O, 2023-cü ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə qalib gələn antiislamist Azadlıq Partiyası (PVV) lideridir. Seçki kampaniyası zamanı PVV İsraili "Yaxın Şərqin yeganə gerçək demokratiyası" kimi müdafiə edəcəyini bəyan edib, həmçinin Niderlandın İsraildəki səfirliyinin Qüdsə köçürüləcəyini və Ramalladakı diplomatik nümayəndəliyin bağlanacağını vəd edib.
Marin Le Pen də oxşar strategiyadan istifadə edir. O, seçki kampaniyası zamanı dəfələrlə Fransadakı yəhudiləri islamçı radikalizmdən qorumağın vacibliyini vurğulayıb. 2023-cü ilin sonunda onun partiyasının bəzi üzvləri Fransanın yəhudi icmasının təşkil etdiyi İsrailə dəstək yürüşündə iştirak ediblər. Bu addım mühüm simvolizm daşıyırdı: daha əvvəl İsrail hökuməti Milli Birlik partiyasını boykot etsə də, həmin hadisədən sonra partiya ilə rəsmi əlaqələr quruldu. İsrailin xarici işlər naziri Gideon Saar şəxsən Le Penin partiyası ilə, eləcə də əvvəllər təcrid edilən İsveç Demokratları və İspaniyanın Vox partiyası ilə dialoq qurmağı tapşırıb.
Milli Birlik partiyasının lideri Jordan Bardella 2025-ci ilin martında İsrailə səfər edərək antisemitizmlə mübarizə üzrə beynəlxalq konfransda iştirak etməyi planlaşdırır.
"Uzun müddət ərzində yəhudi seçicilər digər fransızlar kimi eyni prinsiplə səs verirdilər" - deyə Sorbonna Universitetinin sosioloqu Sebastyan Mosba-Natanson bildirir. "Lakin indi vəziyyət dəyişir. Bir çox yəhudi üçün ultrasağçılar İsrail və yəhudi icmasını açıq şəkildə dəstəkləyən qüvvəyə çevrilib."
Həqiqətən də, yəhudi əhalisinin çox olduğu dairələrdə Milli Birlik namizədləri son seçkilərdə əvvəlki seçkilərlə müqayisədə xeyli yüksək nəticə göstərdilər. Bununla belə, hələ də çoxları Marin Le Penin partiyasını dəstəkləməyə hazır deyil. Onun atası Jan-Mari Le Penin Holokostu inkar etdiyi üçün məhkum edilməsi və partiyanın keçmişdə neonasist dairələrlə əlaqələri Fransız yəhudilərinin çoxunda dərin etimadsızlıq yaradır.
Bəzi yəhudi seçicilər isə seçkidə Əlcəzair əsilli yəhudi ailəsindən olan yazıçı Erik Zemmurun rəhbərlik etdiyi Rekonsista partiyasına səs verməyə üstünlük veriblər. Baxmayaraq ki, bu partiya da sağ radikal baxışlara sahibdir, onun Milli Birlik qədər qalmaqallı keçmişi yoxdur.
Bundan əlavə, ortodoks yəhudilər üçün Marin Le Penin təklif etdiyi halal ətin və hicabın qadağan edilməsi təklifi dini səbəblərdən narahatlıq doğurur. Çünki bəzi şəxslərin fikrincə, bu addım eyni zamanda yəhudi icmalarının dini ənənələrinə, o cümlədən kaşer ət kəsiminə də məhdudiyyətlər gətirə bilər.
Ekspertlər hesab edirlər ki, 2027-ci il prezident seçkilərində Fransadakı yəhudi icmasının mühüm hissəsi miqrasiya siyasətinin sərtləşdirilməsini müdafiə edən, lakin ifrat radikal mövqeyi olmayan hazırkı daxili işlər naziri Bruno Retayoya səs verə bilər.
Beləliklə, Avropa yəhudiləri mürəkkəb siyasi dilemma qarşısında qalıblar. Ənənəvi olaraq azlıqların hüquqlarını müdafiə edən solçular getdikcə daha çox aqressiv anti-İsrail ritorikası ilə yadda qalırlar. Sağçılar isə öz ziddiyyətli keçmişlərinə baxmayaraq, indi yəhudi icmalarının müdafiəçisi qismində çıxış etməyə çalışırlar. Bu vəziyyət Avropa yəhudilərini siyasi risklər və ziddiyyətlər arasında çətin seçim qarşısında qoyur.
"Almaniya üçün Alternativ" partiyasının paradoksu
Almaniyada son seçkilərin qalibi olan Almaniya üçün Alternativ (AfD) partiyası İsrailə və yəhudi icmalarına açıq dəstək nümayiş etdirir. AfD-nin parlament fraksiyası 2023-cü il oktyabrın 7-də - HƏMAS-ın terror aktından dərhal sonra yayımladığı bəyanatda bildirirdi: "Biz bu terror hücumunu ən sərt şəkildə pisləyirik. İsrail və yəhudi xalqı ilə tam həmrəyik". Partiya həmçinin İsrail məhsulları və şirkətlərinə qarşı boykot çağırışları edən BDS (Boycott, Divestment and Sanctions) hərəkatının Almaniyada tam qadağan olunmasını dəstəkləyib.
Lakin AfD-nin yəhudi icmalarına açıq simpatiya göstərən bu ritorikasının arxasında narahatedici tendensiyalar gizlənir. Partiya uzun illərdir ki, antisemit stereotipləri yaymaqda və Almaniyanın nasist keçmişinə dair münasibəti yenidən nəzərdən keçirməyə çalışmaqda ittiham olunur. AfD-nin həmtəsisçisi Aleksandr Qauland bir dəfə Adolf Hitleri və nasistləri "Almaniyanın minillik şanlı tarixində sadəcə bir quş peyini qədər" adlandırmış və almanların "hər iki dünya müharibəsində əsgərlərinin nailiyyətləri ilə fəxr etməli olduğunu" iddia etmişdi.
"Partiyanın üzvləri dəfələrlə bildiriblər ki, məktəbliləri maarifləndirici ekskursiyalar üçün konslagerlərə aparmaq lazım deyil, Almaniyanın Holokosta görə günah hissi ilə bağlı düşüncələrə son qoyulmalı və almanlar artıq chr("39")başlarına kül səpməyichr("39") dayandırmalıdırlar," - deyə tarixçi Kseniya Krimer qeyd edir. "Bütün bu fikirləri AfD-nin qurultayında İlon Mask da səsləndirdi. Ancaq vacib məqam budur ki, bu ideyanı ilk dəfə Mask yox, artıq uzun müddətdir AfD daxilində yayılan fikirlər formalaşdırıb," - deyə Krimer vurğulayıb.
Bu fonda diqqətçəkən məqam odur ki, İsrail hələ də AfD-ni rəsmi əlaqə qurmaqdan imtina etdiyi siyasi qüvvələr siyahısından çıxarmaqdan boyun qaçırır. Təl-Əviv daha əvvəl Marin Le Penin Milli Birlik partiyası və Niderlanddakı Geert Vildersin Azadlıq Partiyası ilə dialoq qursa da, AfD-yə olan inamsızlıq davam edir. Bunun əsas səbəbi partiyanın neonasist çevrələrlə əlaqələri və Holokostla bağlı verdiyi ziddiyyətli bəyanatlardır.
Almaniya yəhudi icmasının etimadsızlığı
Almaniyada təxminən 120 min nəfərlik yəhudi icması AfD-yə dərin etimadsızlıqla yanaşır. Bir neçə il əvvəl partiyanın keçmiş lideri Frauke Petri AfD-ni "yəhudi həyatının təhlükəsizliyinin təminatçısı" adlandıraraq, partiyanın sərt anti-immiqrasiya mövqeyi sayəsində Almaniyadakı yəhudiləri qoruyacağını bildirmişdi. Lakin Almaniya Yəhudilərinin Mərkəzi Şurası bu bəyanatı kəskin pisləyərək vurğulamışdı ki, AfD "irqçi və antisemit partiyadır" və "nifrət yayaraq cəmiyyəti parçalayır və demokratiyaya təhlükə yaradır".
2024-cü ilin fevralında Bundestaqa keçiriləcək növbədənkənar seçkilər ərəfəsində Mərkəzi Şura yenidən yəhudi icmalarına açıq müraciət ünvanladı. Şuranın rəhbəri Yozef Şuster yəhudiləri nə AfD-yə, nə də sol radikal Sara Vaqenknext İttifaqı (BSW) partiyasına səs verməməyə çağıraraq, hər iki partiyanın həm yəhudi icmaları, həm də bütövlükdə Almaniya üçün təhlükə yaratdığını vurğuladı. "Sağ radikal antisemitlər və sol ekstremist İsrail və Ukrayna düşmənləri AfD və BSW-də özlərinə sığınacaq tapıblar. Aydındır ki, bu qüvvələr Almaniyanın rifahı üçün çalışmırlar," - deyə Şuster bəyan edib.
Antisemitizm - siyasi spektrdə ortaq cəhət
Ekspertlər vurğulayırlar ki, müasir antisemitizm siyasətin müxtəlif istiqamətlərində kök salıb. Sağ populistlər adətən Almaniyanın Holokostdakı tarixi məsuliyyətini yenidən nəzərdən keçirməyə çalışırlar. Sol radikallar isə anti-İsrail ritorikası pərdəsi altında əslində yəhudilərə qarşı zorakılığı dolayısı ilə haqq qazandıran ideyaları yayırlar.
"Bizə HƏMAS-ın tərəfdarları hücum edir, bizə ifrat solçu antiimperialistlər hücum edir, bizə islamçılar hücum edir, bizə ifrat sağçılar hücum edir. Adətən bir-birinə qatı düşmən olan bu siyasi qruplar antisemitizmdə birləşir - özü də əvvəllər heç vaxt görmədiyimiz bir qəzəblə," - deyə Berlindəki Yəhudi İcmasının antisemitizmlə mübarizə üzrə nümayəndəsi Siqmund Königsberq bildirib.
Yəhudi icmaları "iki atəş" arasında
Avropa yəhudiləri üçün hazırkı siyasi mənzərə əsl "minalı sahə"yə çevrilib. Bir tərəfdən, ənənəvi olaraq azlıqların hüquqlarını müdafiə edən sol partiyalar getdikcə daha çox propalestin ritorikasına meyl edir və öz sıralarında antisemit hadisələri nümayişkaranə şəkildə görməzdən gəlirlər. Digər tərəfdən, sağ radikallar özlərini yəhudi icmalarının "müdafiə qalxanı" kimi təqdim edərək Holokost xatirəsini silmək və tarixə yeni baxış gətirmək cəhdləri ilə çıxış edirlər.
Bu atmosferdə Avropa yəhudi icmaları mürəkkəb seçim qarşısında qalıblar. İslamçılar və sol radikal hərəkatların artan aqressiyası şəraitində bir çox yəhudi sağ populistlərdə fiziki təhlükədən qorunmaq üçün "xilas" görür. Lakin bu qüvvələrin neonasist dairələrlə əlaqələri, Holokost üçün "peşmançılığın dayandırılması" tələbləri və tarixin yenidən yazılması cəhdləri onlara olan etimadı sarsıdır.
Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, bu gün Avropa yəhudilərinə yalnız konkret bir siyasi qüvvə deyil, bütövlükdə bütün siyasi spektrdə yayılmış nifrətin artması təhlükə yaradır. Bu vəziyyətdə yəhudilər yalnız etibarlı müttəfiqlər axtarmaqla kifayətlənməməli, eyni zamanda tarixi yaddaşlarını qoruyaraq keçmişdəki faciələrin təkrarlanmamasını təmin etməlidirlər.
